नारायण खड्का
२०६९ असार ०७
नेपालको कम्युष्टि पार्टीमा पटक पटक देखिदै आएको फुटको प्रक्रियाबाट एकीकृत नेकपा माओवादी पनि अछुतो रहन सकेन । बालकथामा पढेझै बाघ आयो बाघ आयो भन्दा भन्दै सांच्चिकै बाघ माओवादी पार्टी भित्र पसिछाड्यो । जसले ठूलो उथुलपुथुल निम्त्याईदिएको छ । सक्तिमा पुगेपछि र सिंहदरवार छिरेपछि माओवादी मात्रै हैन कुनैवेलाका ठूला पार्टीहरु नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमाले ले पनि यो दुभाग्र्य भोगिका थिए । सत्ता र सक्तिकै लागि पटक पटक विभाजनको शिकार वनेका मधेस केन्द्रित दलहरुको संख्या १८ पुग्नै लागेको छ । फोरम लोकतान्त्रिकबाट निकालिमागेका वरिष्ठ नेता शरतसिंह भण्डारीले छिट्टै नयांपार्टी घोषणा गरिने वताईसकेका छन् । तर संयोग नै मान्नुपर्छ कि २०५९ असार ४ गत तत्कालिन समयको ठूलो सक्ति कांग्रेस दुई टुक्रा भएको दिनमै माओवादीको बैद्य पक्षले २०६९ असार ४ गते नेकपा–माओवादी नामक नयां पार्टी गठन गरेको छ । महाकाली सन्धि धोका हो भन्दै २०५४ सालमा एमाले पनि विभाजित बनेको थियो । राष्ट्रियताको मुद्दा उछालेर वामदेव गौतमले नेकपा माले नामक छुट्टै पार्टी खोलेको भएपनि २०५६ को आम निर्वाचनमा एक सिटपनि जित्न नसकेपछि फेरी मातृपार्टीमा फर्किन उनले निकै पापड वेल्नु परेको अथार्थता कतै छिपेको छैन । भलै माले अझैंपनि अस्तित्वमा छ । वढि लोकतान्त्रिक र वढि क्रान्तिकारी देखिने वहानामा पार्टी फुटाउने क्रम वढ्दै जांदा झन्डै तीन दर्जनको संख्या पुगिसकेको छ । वास्तविकरुपमा जे जस्तो नाटक मञ्चन गरिएपनि पार्टी टुटफुट हुनुको पछाडि सक्ति र सत्ताको लालसा नै मान्ने गरिन्छ ।
कांग्रेस (लोकतान्त्रिक) पार्टी गठन गरेको असन्तुष्ट शेरवहादुर देउवा पक्षधर र कांग्रेसका तत्कालिन सभापति गिरिजाप्रशाद कोईरालाबीच २०६४ साल असोज ८ मा एकता सम्भव भएपछि निराश कार्यकर्ता केहि उत्साहित बनेका थिए । कांग्रेस भित्र झगडाको मुल जड व्यक्तिगत ईगो नै थियो न कि सैधान्तिक मतभेद । एमाले भित्रको झगडा पनि करिव यस्तै थियो । वढ्ता क्रान्तिकारी देखिने लहडकै कारण पछिल्लो समय माओवादी फुटको चक्रविहुमा प¥यो भन्ने गरिन्छ । जे होस कांग्रेस एकताको ठिक १० वर्षपछि माओवादी तेश्रो चिरा हुन पुगेको छ । यसअघि मातृकाप्रशाद यादवले पनि नेकपा (माओवादी) गठन गर्दै छुट्टै पार्टी गठन गरेका थिए । वैद्य पक्षले काठमाडौंको वौद्धमा २०६९असार २ गते देखि राष्ट्रिय भेला आयोजना ग¥यो । असार २ गते त्यहि दिन थियो जुन दिन अर्थात २०६३ असार २ गते माओवादीका अध्यक्ष प्रचण्ड पहिलो पटक काठमाडौंमा सार्वजनिक भएका थिए । बैद्यसंगको धोविघाट गठवन्धन लत्ताएर २०६८ भदौ १० मा संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेसी मोर्चा संग गोप्य ४ बुंदे सहमति पस्चात भदौ ११ मा नेपालका ३५औं प्रधानमन्त्री वनेका माओवादी उपाध्यक्ष डाक्टर वावुराम भट्टराई प्रधानमन्त्री बनेको दिन देखिनै प्रतिपक्षीको जस्तै गरि विरोध गर्दै आएको बैद्य पक्षले त्यहि दिन पार्टी फुटायो जुन दिन प्रधानमन्त्री भट्टराई २०६९ असार ४ गते वाज्रिल भ्रमणमा निस्किएका थिए ।
कांग्रेसभित्रको भातृसंगठनको विवादका कारण २०६८ असोज ४ मा साधारण सदस्य समेत नरहनेगरि राजीनामा दिएका वरिष्ठ नेता देउवा त्यो विवाद मिलेपछि नौ महिना पछि २०६९ असार ४ गते पहिलो पटक पार्टी केन्द्रिय कार्यालय सानेपा पुगे । ठिकत्यहि दिन नै माओवादी फुट्नु संयोगमात्रै मान्न सकिएला तर कुनैवेला आंफुलाई बिजेता(भालेपार्टी) भन्दै कांग्रेसलाई प्रमुख दुस्मन घोषणा गरि निशाना बनाईएका कांग्रेसका ग्रामिन भेगका कार्यकर्ता अब जुर्मुराउने वातावरण तय भएको थियो । ठिक त्यतिनै वेला नेकपा – माओवादीले जनविद्रोह र जनआन्दोलन व्यूंताउने तर्क सहित नयां पार्टी गठन गर्दा इतिहास दोहरिने त्रास र आशंका पैदा भएको छ । वैद्य तीनै पात्र हुन जसले २०४२ सालमा महामन्त्री मोहनविक्रम सिंहलाई वढ्दा क्रान्तिकारी बन्नकै लागि एकाएक पार्टीबाट हटाएर आंफै महामन्त्री वनेका थिए । त्यतिवेलाका विश्वास अर्थात अहिलेका प्रचण्डले नै बैद्यलाई आडभरोसा दिएको बताईन्छ । तर ०४३ वैशाख १५ गते काठमाडौंका नौवटा प्रहरी बिटहµमा ढुंगामुढा गर्ने असफल प्रयास गर्दा पार्टीले ठूलै धक्का बेहोर्नुप¥यो । थुपै कार्यकर्ता पक्राउ परे । संगठन छिन्नभिन्न बन्न पुग्यो । अनुसानको कारवाहिमा मोहन विक्रम परे । तर प्रचण्डको प्रस्ताव अनुसार फेरी ०४७मा उनकै शब्दमा जनयुद्ध गर्ने मोटामोटि सहमति वन्यो । त्यहि जनयुद्ध ठिक र वेठिक भन्ने विवादकै कारण निर्मल लामा र नारायणकाजी श्रेष्ठ अलग भए । तर अहिले तीनै नारायणकाजी श्रेष्ठ प्रचण्डका पृयपात्र वनेका छन् । जो प्रचण्डलाई कमजोर पार्न २०६८ को असार – साउनमा वैद्य र वावुरामसंग धोविघाट गठवन्धन गर्न पुगेका थिए । तर पद पाउने वित्तिकै त्यो लत्ताए । २०६५ पुस २९ गते नेकपा एकताकेन्द्रस“ग भएको एकतापछि नारायण्ँकाजी श्रेष्ठ किरण्ँ र बाबुरामको समकÔी बनाइएपछि बैद्य रुष्ट थिए । किनभने श्रेष्ठ १० वर्षे युद्धमा सामेल भएका थिएनन् ।
यसरी वर्षाै सम्म पार्टीमा लडेका र मेहनत गरेका सच्चा कार्यकर्ताहरु पछाडि पारिए र श्रेष्ठ जस्ता अवसरवादीहरुले माओवादीमा स्थान वलियो वन्दै गयो । बैद्यहरु रिसाउने कारण यत्तिमा मात्रै सिमित थिएन । दाहालको वरीपरी फन्को लगाउनेहरुको जिवनसैली रातारात परिवर्तण हुन पुग्यो । आलिसान जिवनसैली र एैयासीपन देखियो । वर्गिएमुद्दाको कुरा गर्ने माओवादी भित्रै वर्गभेद सुरु भयो । दाहालपक्षले वैद्यपक्षलाई आर्थिकम मामिलामा पेलेरै जाने नीति अवलम्वन ग¥यो । पार्टी सरकारमा जांदा समेत सर सल्लाहा नै नगरी पोटपोलियो वांड्ने, आर्थिक नाकावन्दि गर्ने जस्ता काम भए । वावुरामको सट्टा वैद्यले महासचिव रामवहादुर थापा वादललाई र सचिव सिपी गजुरेललाई अगाडि वढाउन चाहान्थे । त्यो पनि प्रचण्डले नमानेपछि आन्तरीक सम्वन्ध झनै खलवलिन पुग्यो ।
रमाईलो प्रसंग के छ भने सेक्टर काण्डबाट परिचित आक्रमणमा ठूलो क्षती भोग्नुपरेपछि महामन्त्री वैद्यलगायत बरिष्ठ नेताहरुको एक तह घटुवा गरियो । त्यो Ôतिको जिम्मेवार आफूलाई ठह¥याउ“दै ०४६ कार्तिकमा बैद्यले पुष्पकमल दाहाललाई विश्वासपात्रका रुपमा नेतृत्व सुम्पे । नयां नेतृत्वको रुपमा वैद्यले चल्ताफुर्ता युवा नेता विश्वासलाई अघि सारेपनि, बैद्यको प्रस्तावप्रति सिपी गजुरेल लगायतका बरिष्ठ नेताको बिमति जनाएका थिए । तर अहिले तिनै सिपीहरु वैद्यका मुख्य विश्वासपात्र वन्न पुगेका छन् । बैद्यकै प्रस्तावमा महामन्त्री बनेका कनिष्ठ नेता विश्वास नेपालको राजनीतिमा माओवादी सशस्त्रयुद्धको प्रारम्भसंगै प्रचण्डका नामले चर्चित बने । तर आफैंले प्रस्ताव गरेर स्थापित गराईएका प्रचण्डलाई बैद्यले झण्डै २३ बर्षपछि नवशंसोधनबादी र दक्षिणपन्थी तथा आत्मसमर्पणवादीको आरोप लगाए । कथित प्रचण्ड पथ गलत थियो भन्ने निष्कर्षमा पुगे । यसले माओवादी भित्र कुनै अनुसाशन छरपष्ट भएको छ । हनुत अनुसाशन र सांगठनीक कार्वाहीका ठूल्ठूला घटनाले माओवादीभित्र यसअघिपनि ठूलै हलचल र उथल पुथल ल्याएको प्रसस्तै इतिहास छ । विगतमा छुट्टाछुट्टै काल खण्डमा उपाध्यक्षद्धय मोहन बैद्य र बाबुराम भट्टराई सांगठनीक कार्वाहीमा परेका थिए भने २०५४मा महासचिव रामबहादुर थापा सांस्कृतिक कार्वाहीमा । कार्वाहीका अन्य उदाहरण त कति छन कति ? अनुशासनका विषयमा कसैसंग सम्झौता नगर्ने पार्टीका रुपमा आफुलाई अथ्र्याउने माओवादीको २०६८ माग १ गते सकिएको केन्द्रीय समितिको बैठकले अनुशासनलाई स्वविवेकको विषय बनाएको थियो । त्यसैमा टेकेर बैद्यहरुलाई नयां पार्टी गठन गरिदिए । तर अति स्वतन्त्रताबाट विचारको माझामाझ हुंने र वैचारिक तथा भावनात्मक एकतापनि पैदा हुंने विश्वास गरेको भएपनि माओवादी भित्रको आन्तरिक झगडाले देश बन्धक बन्दै आएको तथ्य कतै छिपेको छैन । फलामे अनुशासनमा रहेको माओवादीमा उन्मुक्त स्वतन्त्रता र अध्यक्ष प्रचण्डको प्राधिकार तहस नहस भएपछि अब पार्टी अनेकौं मतका बिच कसरी अघि बढ्छ, अन्यौलको विषय बनेको छ ।
लोकतान्त्रिक गण्ँतन्त्रतर्फ जानका लागि सात राजनीतिक दलहरुसंग २०६२ मंसिर सातमा नया“दिल्लीमा सम्पन्न १२ बु“दे समझदारी भएकै दिनमा डाक्टर वावुराम भट्टराईले संविधानसभाको निर्वाचन तोकेका छन् भने बैद्य पक्षधरहरुले १२ बुंदे समझदारीलाई धोका भनिरहेको छ । जे होस बावुराम संसदीय पद्यतिलाई स्वीकार गर्दै अगाडि वढ्न खोजेको देखिन्छ । भलै उनीहरुको लक्क्षपनि सर्वसत्तावाद र सत्ताकब्जा नै हो । निर्वाचन आयोग र राष्ट्रिपति समेतले दलिय सहमति विना मंसिर सातको चुनाव हुनै नसक्ने वताईसकेकाले चुनाव हुने आशा कम देखिन्छ । स्मरणिय कुरा के छ भने भारतीय सहजीकरण्ँमा भएको त्यो १२ वुंदे समझदारी हु“दा मोहन वैद्य र सीपी गजुरेल भारतकै जेलमा थिए । उनीहरुलाई पक्राउने काम समेत पार्टी नेतृत्व वाटै भएको आरोप नलागेको होईन तर आरोप प्रर्माणित गर्ने आधार भने वैद्यपक्षले प्रस्तुत गर्न सकेको छैन । नेतृत्व क्रान्तिदेखि विचलित भएको, संसदीय भाषमा फसेकोले क्रान्तिपुरा गर्न नयां पार्टी गठन गर्नुपरेको तर्कगर्ने बैद्य समुहले २०५२ फागुन १ गते १० वर्षे सशस्त्रयुद्ध सुरु भएको दिनमै पहिलो महाधिवेसन घोषणा गरेर इतिहास दोह¥याउने संकेत गरेको छ । खासमा फुट्नुअघि माओवादीका तीन नेता प्रचण्ड, डाक्टर भट्टराई र वैद्यबीच २०४० सालबाट तत्कालिन चौमको राष्ट्रिय महाधिवेशनसंगै सामान्य रुपमा सहकार्य सुरु गरेका थिए । तर, महाधिवेशनपछि चौम विभाजित भयो र कम्यूनिष्ट पार्टी मसाल बन्यो । २०४२ सालमा पातलो स लेखिने मसाल र मोटो श लेखिने मशाल भनेर नेतात्रय पुनः दुई भिन्ना भिन्नै पार्टीमा आबद्ध हुन पुग । प्रचण्ड र वैद्य मोटो मशालको नेतृत्व गर्ने पुगे भने बाबुराम भट्टराई, मोहनविक्रम सिंहको पातलो मसालमा सहभागी भएका थिए । यसरी नेतात्रय राजनीतिक यात्रामा पहिले देखिनै अलग अलग थिए । २०४७ सालको नयां संविधानजारी भएपछि ४० वुंदे असहमति पत्रको आन्दोलनपछि बाबुराम भट्टराई, मोहनविक्रम सिंहबाट अलग्गिएर प्रचण्ड नेतृत्वको नेकपा एकता केन्द्रमा प्रवेश गरे । विशेषगरी नेकपा एकता केन्द्रबाट नै प्रचण्ड, वैद्य र भट्टराईको एउटै राजनीतिक उद्देश्यका लागि संगसंगै हिड्ने शंका र आशंकाको राजनीतिक यात्राको प्रारम्भ भएको हो । २०५२ सालदेखि नेकपा माओवादी पार्टीले सशस्त्रयुद्ध नेतात्रयको नेतृत्वमा १० वर्षसम्म संचालन ग¥यो । हत्या, हिंसा र ठूलो आर्थिक अनिष्टलाई नजरअन्दाज नगर्नेहो भने धेरै हद सम्म नेतात्रयको त्यो यात्राले सफलता पाएको मान्नै पर्छ । सफलता यो मानेमा की प्रचण्डले माओवादीलाई सबैभन्दा ठुलो कम्यूनिष्ट पार्टी बनाउन सफल भए । त्यसका लागि उनले जस्तो सुकै हर्कत गर्न पछि परेनन् । साम, दाम, दण्ड भेद सबै प्रयोग गरे । तर, माओवादी खुल्ला राजनीतिमा आएको ६ वर्ष पुरा हुन पाउदा नपाउदै माओवादी अनेकौं चिरामा विभाजित वनिसकेको छ । सशस्त्र युद्धदेखि २०६२ कार्तिकको चुनवाङ र पालुङटार बैठकसम्म विचार अलग भएपनि कहिले वैद्य र कहिले वावुरामको विचारमा टेकेर ढुलमुल गर्दै उपयोगिताको राजनीति गर्दै आएका प्रचण्ड अनन्तः आफनै राजनीतिक गुरु बैद्यबाट समेत छाडिएका छन् । अब एकीकृत नेकपा माओवादी विकृत जस्तै वनिसकेको छ । मजदुर र सर्वहारा वर्गका नारा भजाएर आन्दोलन गर्नेहरु अकुत कमाउन र पस्तौं पुग्ने सम्पक्ति थुपार्न लागि परेका उदाहरण प्रसस्तै छन् । यद्यपी नव गठित नेकपा माओवादीले प्रचण्ड र बाबुराम जे जस्तो आरोप लगाएपनि नयां पार्टी गठनको औचित्य भने पुष्टि गर्न नसक्ने दावी गर्छ । जेहोस माओवादीको संस्थापन पक्षधरहरु कम्युनिष्टहरुको अन्तराष्ट्रियहरु संगठन रिम र दरवारले पार्टी फुटाएको आरोप लगाईरहंदा बैद्यपक्षधर भने जनयुद्ध र गौरवपूर्ण गाथालाई तुहाई नवसंशोधनवादी र दÔिण्ँपन्थीको भाषमा फसेको आरोप लगाईरहेको छ । असार ६ गते प्रचण्डको नाममा जारी विज्ञप्तीमा वैद्य समुहलाई अराजहरुको झुन्डदेखि उग्रवामपन्थिहरुको लफफावाजी भन्ने सम्मको दोषारोपन गरिएको छ । १९ वटा जनवर्गिए संगठन र एउटा जातीय संगठनले नवगठित माओवादीलाई समर्थन गरिसकेका छन् । पार्टी केन्द्रिय कार्यालयमा लगानी गर्ने व्यक्ति समेत बैद्यपक्षमा आएपछि पार्टी कार्यालय हत्याउने विषयमा दुवैपक्ष मुठभेटमा उत्रिन थालेका छन् । जिल्लाको स्थिति पनि त्यहि छ । जे होस नवगठित माओवादीले राष्ट्रिय स्वाधिनताका नाममा भारतको गतिविधि बढेको तर्कसहित त्यसैलाई प्रमुख एजेन्डा बनाउने बताईसकेको छ । राष्ट्रिय स्वाधिनताका लागि देशभक्तहरुलाई समेट्न कसैसंग छुवाछुतको व्यवहार नगरिने उदघोष गरेकाले उनीहरुले पूर्व असन्तुष्ट लडाकु, वेपत्ता परिवार ,जनजाती र हिजोका मन्डले समेतलाई त्यसमा सामेल गराउने संकते गरेका छन् । युद्धसमाप्ती संगै प्रचण्डले हतियार खोलाले वगाएको तर्क गरेको भएपनि अझै पनि बैद्य पक्षले ५ प्रतिसत हतियार लुकाएर राखेको आरोप संस्थापन पक्षको आरोप छ । २०६९ बैशाख ८ गते कैलालीको ओडार र गुफाहरुमा लुकाएर राखिएका हतियार र गोलिगठ्ठाको भन्डार संस्थापन पक्षले नै देखाई दिएको थियो । यो घाम जतिकै छर्लगं छ । सशस्त्र प्रहरी त मोहडा मात्रै वनाईएको थियो ।
२०६४ चैत २८मा सम्पन्न संविधानसभाको निर्वाचनवाट ठूलो सक्तिका रुपमा देखा परेको माओवादी मातृका यादव र वैद्यको विभाजनले थङथिलो भैसकेको छ । अव उसको हैसियत पहिलेको जस्तो रहेन । ठिक विपरीत एकता नै बल रहे छ भन्ने यथार्थ बुझेरै होला आन्तरिक किचलो व्यवस्थापन गर्दे संगठन विस्तारमा कांग्रेस र एमाले जस्ता प्रतिपक्षीदलहरु थप सक्रिय वनेका छन् । यद्यपी चलाखी पूर्वक माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले ती दलहरुमा झोसिदिएको पहिचान र जातियता राजनीतिको आगो निभाउन भने उनीहरुलाई निकै हम्मेहम्मे परिरहेको छ । एमालेका आदिवासी, जनजाति तथा मधेसी समुदायबाट प्रतिनिधित्व गर्ने नेताहरुले संघीयताको बारेमा आफूहरुले राखेको मागमा नेतृत्वले कुनै सुनुवाइ नगरेको आरोप सहित पार्टीका औपचारिक कार्यक्रम बहिस्कार गर्दै आएका छन् । उपाध्यक्ष अशोक राईहरुले पार्टीसंगको सम्वन्ध विच्छेद भैसकेको वताउनु त्यसैको संकेत हो । कांग्रेसभित्र पनि जनजाति नेताहरुले यहि आवाज उठाई रहेको भएपनि त्यतिविधि चर्काे स्वर भने देखिएको छैन । बरु कांग्रेस छाडेर मधेसकेन्द्रित पार्टीमा पुगेका नेता कार्यकर्ता समेत फेरी फ्रकिदै छन् । असार ०८ गते मात्रै फोरम लोकतान्त्रिकका केन्द्रीय सदस्य केबी भण्डारी लगायतका ब्यक्ति नेपाली कांग्रेसमा प्रबेश गरेका छन् । कांग्रेसककै एक युवानेताको दावी पत्याउने हो भने ”यो माओवादी र मधेसी केन्द्रित दलहरुका झुट्टा अस्वासन र भ्रमवाट नागरिक मुक्त हुने खोजेको संकेत हो ”। बैद्य सैधान्तिक र राजनीतिक दृष्टिले इमान्दार पात्रका रुपमा परिचित छन् । तर संस्थापन पक्ष भने माओका पराम्परागत व्याख्याता मात्रै हुने दाबी गर्छ । आन्तरिक र अन्तराष्ट्रिय परिस्थितिको विश्लेसन नगरि २१सौं सताप्दीमा जति क्रान्तिका कुरा गरेपनि क्रान्ति गर्न संभव छैन भनीरहेको छ । बैद्यपक्ष मोहनविक्रम र मालेको हैसियतमा पुग्ने संस्थापन पक्षको दाबी रहेतापनि वामपन्थि विश्लेषक मुमाराम खनालभने बैद्यपक्षमा धेरै १०वर्षे युद्धमा सामेल नेताकार्यकर्ता रहेकाले कमजोर नहुने तर्क गर्छन । को कति हावि वन्ला त्यो जान्न प्रतिक्षागर्नु नै उपयुक्त हुने छ ।
२०६९ असार ०७
नेपालको कम्युष्टि पार्टीमा पटक पटक देखिदै आएको फुटको प्रक्रियाबाट एकीकृत नेकपा माओवादी पनि अछुतो रहन सकेन । बालकथामा पढेझै बाघ आयो बाघ आयो भन्दा भन्दै सांच्चिकै बाघ माओवादी पार्टी भित्र पसिछाड्यो । जसले ठूलो उथुलपुथुल निम्त्याईदिएको छ । सक्तिमा पुगेपछि र सिंहदरवार छिरेपछि माओवादी मात्रै हैन कुनैवेलाका ठूला पार्टीहरु नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमाले ले पनि यो दुभाग्र्य भोगिका थिए । सत्ता र सक्तिकै लागि पटक पटक विभाजनको शिकार वनेका मधेस केन्द्रित दलहरुको संख्या १८ पुग्नै लागेको छ । फोरम लोकतान्त्रिकबाट निकालिमागेका वरिष्ठ नेता शरतसिंह भण्डारीले छिट्टै नयांपार्टी घोषणा गरिने वताईसकेका छन् । तर संयोग नै मान्नुपर्छ कि २०५९ असार ४ गत तत्कालिन समयको ठूलो सक्ति कांग्रेस दुई टुक्रा भएको दिनमै माओवादीको बैद्य पक्षले २०६९ असार ४ गते नेकपा–माओवादी नामक नयां पार्टी गठन गरेको छ । महाकाली सन्धि धोका हो भन्दै २०५४ सालमा एमाले पनि विभाजित बनेको थियो । राष्ट्रियताको मुद्दा उछालेर वामदेव गौतमले नेकपा माले नामक छुट्टै पार्टी खोलेको भएपनि २०५६ को आम निर्वाचनमा एक सिटपनि जित्न नसकेपछि फेरी मातृपार्टीमा फर्किन उनले निकै पापड वेल्नु परेको अथार्थता कतै छिपेको छैन । भलै माले अझैंपनि अस्तित्वमा छ । वढि लोकतान्त्रिक र वढि क्रान्तिकारी देखिने वहानामा पार्टी फुटाउने क्रम वढ्दै जांदा झन्डै तीन दर्जनको संख्या पुगिसकेको छ । वास्तविकरुपमा जे जस्तो नाटक मञ्चन गरिएपनि पार्टी टुटफुट हुनुको पछाडि सक्ति र सत्ताको लालसा नै मान्ने गरिन्छ ।
कांग्रेस (लोकतान्त्रिक) पार्टी गठन गरेको असन्तुष्ट शेरवहादुर देउवा पक्षधर र कांग्रेसका तत्कालिन सभापति गिरिजाप्रशाद कोईरालाबीच २०६४ साल असोज ८ मा एकता सम्भव भएपछि निराश कार्यकर्ता केहि उत्साहित बनेका थिए । कांग्रेस भित्र झगडाको मुल जड व्यक्तिगत ईगो नै थियो न कि सैधान्तिक मतभेद । एमाले भित्रको झगडा पनि करिव यस्तै थियो । वढ्ता क्रान्तिकारी देखिने लहडकै कारण पछिल्लो समय माओवादी फुटको चक्रविहुमा प¥यो भन्ने गरिन्छ । जे होस कांग्रेस एकताको ठिक १० वर्षपछि माओवादी तेश्रो चिरा हुन पुगेको छ । यसअघि मातृकाप्रशाद यादवले पनि नेकपा (माओवादी) गठन गर्दै छुट्टै पार्टी गठन गरेका थिए । वैद्य पक्षले काठमाडौंको वौद्धमा २०६९असार २ गते देखि राष्ट्रिय भेला आयोजना ग¥यो । असार २ गते त्यहि दिन थियो जुन दिन अर्थात २०६३ असार २ गते माओवादीका अध्यक्ष प्रचण्ड पहिलो पटक काठमाडौंमा सार्वजनिक भएका थिए । बैद्यसंगको धोविघाट गठवन्धन लत्ताएर २०६८ भदौ १० मा संयुक्त लोकतान्त्रिक मधेसी मोर्चा संग गोप्य ४ बुंदे सहमति पस्चात भदौ ११ मा नेपालका ३५औं प्रधानमन्त्री वनेका माओवादी उपाध्यक्ष डाक्टर वावुराम भट्टराई प्रधानमन्त्री बनेको दिन देखिनै प्रतिपक्षीको जस्तै गरि विरोध गर्दै आएको बैद्य पक्षले त्यहि दिन पार्टी फुटायो जुन दिन प्रधानमन्त्री भट्टराई २०६९ असार ४ गते वाज्रिल भ्रमणमा निस्किएका थिए ।
कांग्रेसभित्रको भातृसंगठनको विवादका कारण २०६८ असोज ४ मा साधारण सदस्य समेत नरहनेगरि राजीनामा दिएका वरिष्ठ नेता देउवा त्यो विवाद मिलेपछि नौ महिना पछि २०६९ असार ४ गते पहिलो पटक पार्टी केन्द्रिय कार्यालय सानेपा पुगे । ठिकत्यहि दिन नै माओवादी फुट्नु संयोगमात्रै मान्न सकिएला तर कुनैवेला आंफुलाई बिजेता(भालेपार्टी) भन्दै कांग्रेसलाई प्रमुख दुस्मन घोषणा गरि निशाना बनाईएका कांग्रेसका ग्रामिन भेगका कार्यकर्ता अब जुर्मुराउने वातावरण तय भएको थियो । ठिक त्यतिनै वेला नेकपा – माओवादीले जनविद्रोह र जनआन्दोलन व्यूंताउने तर्क सहित नयां पार्टी गठन गर्दा इतिहास दोहरिने त्रास र आशंका पैदा भएको छ । वैद्य तीनै पात्र हुन जसले २०४२ सालमा महामन्त्री मोहनविक्रम सिंहलाई वढ्दा क्रान्तिकारी बन्नकै लागि एकाएक पार्टीबाट हटाएर आंफै महामन्त्री वनेका थिए । त्यतिवेलाका विश्वास अर्थात अहिलेका प्रचण्डले नै बैद्यलाई आडभरोसा दिएको बताईन्छ । तर ०४३ वैशाख १५ गते काठमाडौंका नौवटा प्रहरी बिटहµमा ढुंगामुढा गर्ने असफल प्रयास गर्दा पार्टीले ठूलै धक्का बेहोर्नुप¥यो । थुपै कार्यकर्ता पक्राउ परे । संगठन छिन्नभिन्न बन्न पुग्यो । अनुसानको कारवाहिमा मोहन विक्रम परे । तर प्रचण्डको प्रस्ताव अनुसार फेरी ०४७मा उनकै शब्दमा जनयुद्ध गर्ने मोटामोटि सहमति वन्यो । त्यहि जनयुद्ध ठिक र वेठिक भन्ने विवादकै कारण निर्मल लामा र नारायणकाजी श्रेष्ठ अलग भए । तर अहिले तीनै नारायणकाजी श्रेष्ठ प्रचण्डका पृयपात्र वनेका छन् । जो प्रचण्डलाई कमजोर पार्न २०६८ को असार – साउनमा वैद्य र वावुरामसंग धोविघाट गठवन्धन गर्न पुगेका थिए । तर पद पाउने वित्तिकै त्यो लत्ताए । २०६५ पुस २९ गते नेकपा एकताकेन्द्रस“ग भएको एकतापछि नारायण्ँकाजी श्रेष्ठ किरण्ँ र बाबुरामको समकÔी बनाइएपछि बैद्य रुष्ट थिए । किनभने श्रेष्ठ १० वर्षे युद्धमा सामेल भएका थिएनन् ।
यसरी वर्षाै सम्म पार्टीमा लडेका र मेहनत गरेका सच्चा कार्यकर्ताहरु पछाडि पारिए र श्रेष्ठ जस्ता अवसरवादीहरुले माओवादीमा स्थान वलियो वन्दै गयो । बैद्यहरु रिसाउने कारण यत्तिमा मात्रै सिमित थिएन । दाहालको वरीपरी फन्को लगाउनेहरुको जिवनसैली रातारात परिवर्तण हुन पुग्यो । आलिसान जिवनसैली र एैयासीपन देखियो । वर्गिएमुद्दाको कुरा गर्ने माओवादी भित्रै वर्गभेद सुरु भयो । दाहालपक्षले वैद्यपक्षलाई आर्थिकम मामिलामा पेलेरै जाने नीति अवलम्वन ग¥यो । पार्टी सरकारमा जांदा समेत सर सल्लाहा नै नगरी पोटपोलियो वांड्ने, आर्थिक नाकावन्दि गर्ने जस्ता काम भए । वावुरामको सट्टा वैद्यले महासचिव रामवहादुर थापा वादललाई र सचिव सिपी गजुरेललाई अगाडि वढाउन चाहान्थे । त्यो पनि प्रचण्डले नमानेपछि आन्तरीक सम्वन्ध झनै खलवलिन पुग्यो ।
रमाईलो प्रसंग के छ भने सेक्टर काण्डबाट परिचित आक्रमणमा ठूलो क्षती भोग्नुपरेपछि महामन्त्री वैद्यलगायत बरिष्ठ नेताहरुको एक तह घटुवा गरियो । त्यो Ôतिको जिम्मेवार आफूलाई ठह¥याउ“दै ०४६ कार्तिकमा बैद्यले पुष्पकमल दाहाललाई विश्वासपात्रका रुपमा नेतृत्व सुम्पे । नयां नेतृत्वको रुपमा वैद्यले चल्ताफुर्ता युवा नेता विश्वासलाई अघि सारेपनि, बैद्यको प्रस्तावप्रति सिपी गजुरेल लगायतका बरिष्ठ नेताको बिमति जनाएका थिए । तर अहिले तिनै सिपीहरु वैद्यका मुख्य विश्वासपात्र वन्न पुगेका छन् । बैद्यकै प्रस्तावमा महामन्त्री बनेका कनिष्ठ नेता विश्वास नेपालको राजनीतिमा माओवादी सशस्त्रयुद्धको प्रारम्भसंगै प्रचण्डका नामले चर्चित बने । तर आफैंले प्रस्ताव गरेर स्थापित गराईएका प्रचण्डलाई बैद्यले झण्डै २३ बर्षपछि नवशंसोधनबादी र दक्षिणपन्थी तथा आत्मसमर्पणवादीको आरोप लगाए । कथित प्रचण्ड पथ गलत थियो भन्ने निष्कर्षमा पुगे । यसले माओवादी भित्र कुनै अनुसाशन छरपष्ट भएको छ । हनुत अनुसाशन र सांगठनीक कार्वाहीका ठूल्ठूला घटनाले माओवादीभित्र यसअघिपनि ठूलै हलचल र उथल पुथल ल्याएको प्रसस्तै इतिहास छ । विगतमा छुट्टाछुट्टै काल खण्डमा उपाध्यक्षद्धय मोहन बैद्य र बाबुराम भट्टराई सांगठनीक कार्वाहीमा परेका थिए भने २०५४मा महासचिव रामबहादुर थापा सांस्कृतिक कार्वाहीमा । कार्वाहीका अन्य उदाहरण त कति छन कति ? अनुशासनका विषयमा कसैसंग सम्झौता नगर्ने पार्टीका रुपमा आफुलाई अथ्र्याउने माओवादीको २०६८ माग १ गते सकिएको केन्द्रीय समितिको बैठकले अनुशासनलाई स्वविवेकको विषय बनाएको थियो । त्यसैमा टेकेर बैद्यहरुलाई नयां पार्टी गठन गरिदिए । तर अति स्वतन्त्रताबाट विचारको माझामाझ हुंने र वैचारिक तथा भावनात्मक एकतापनि पैदा हुंने विश्वास गरेको भएपनि माओवादी भित्रको आन्तरिक झगडाले देश बन्धक बन्दै आएको तथ्य कतै छिपेको छैन । फलामे अनुशासनमा रहेको माओवादीमा उन्मुक्त स्वतन्त्रता र अध्यक्ष प्रचण्डको प्राधिकार तहस नहस भएपछि अब पार्टी अनेकौं मतका बिच कसरी अघि बढ्छ, अन्यौलको विषय बनेको छ ।
लोकतान्त्रिक गण्ँतन्त्रतर्फ जानका लागि सात राजनीतिक दलहरुसंग २०६२ मंसिर सातमा नया“दिल्लीमा सम्पन्न १२ बु“दे समझदारी भएकै दिनमा डाक्टर वावुराम भट्टराईले संविधानसभाको निर्वाचन तोकेका छन् भने बैद्य पक्षधरहरुले १२ बुंदे समझदारीलाई धोका भनिरहेको छ । जे होस बावुराम संसदीय पद्यतिलाई स्वीकार गर्दै अगाडि वढ्न खोजेको देखिन्छ । भलै उनीहरुको लक्क्षपनि सर्वसत्तावाद र सत्ताकब्जा नै हो । निर्वाचन आयोग र राष्ट्रिपति समेतले दलिय सहमति विना मंसिर सातको चुनाव हुनै नसक्ने वताईसकेकाले चुनाव हुने आशा कम देखिन्छ । स्मरणिय कुरा के छ भने भारतीय सहजीकरण्ँमा भएको त्यो १२ वुंदे समझदारी हु“दा मोहन वैद्य र सीपी गजुरेल भारतकै जेलमा थिए । उनीहरुलाई पक्राउने काम समेत पार्टी नेतृत्व वाटै भएको आरोप नलागेको होईन तर आरोप प्रर्माणित गर्ने आधार भने वैद्यपक्षले प्रस्तुत गर्न सकेको छैन । नेतृत्व क्रान्तिदेखि विचलित भएको, संसदीय भाषमा फसेकोले क्रान्तिपुरा गर्न नयां पार्टी गठन गर्नुपरेको तर्कगर्ने बैद्य समुहले २०५२ फागुन १ गते १० वर्षे सशस्त्रयुद्ध सुरु भएको दिनमै पहिलो महाधिवेसन घोषणा गरेर इतिहास दोह¥याउने संकेत गरेको छ । खासमा फुट्नुअघि माओवादीका तीन नेता प्रचण्ड, डाक्टर भट्टराई र वैद्यबीच २०४० सालबाट तत्कालिन चौमको राष्ट्रिय महाधिवेशनसंगै सामान्य रुपमा सहकार्य सुरु गरेका थिए । तर, महाधिवेशनपछि चौम विभाजित भयो र कम्यूनिष्ट पार्टी मसाल बन्यो । २०४२ सालमा पातलो स लेखिने मसाल र मोटो श लेखिने मशाल भनेर नेतात्रय पुनः दुई भिन्ना भिन्नै पार्टीमा आबद्ध हुन पुग । प्रचण्ड र वैद्य मोटो मशालको नेतृत्व गर्ने पुगे भने बाबुराम भट्टराई, मोहनविक्रम सिंहको पातलो मसालमा सहभागी भएका थिए । यसरी नेतात्रय राजनीतिक यात्रामा पहिले देखिनै अलग अलग थिए । २०४७ सालको नयां संविधानजारी भएपछि ४० वुंदे असहमति पत्रको आन्दोलनपछि बाबुराम भट्टराई, मोहनविक्रम सिंहबाट अलग्गिएर प्रचण्ड नेतृत्वको नेकपा एकता केन्द्रमा प्रवेश गरे । विशेषगरी नेकपा एकता केन्द्रबाट नै प्रचण्ड, वैद्य र भट्टराईको एउटै राजनीतिक उद्देश्यका लागि संगसंगै हिड्ने शंका र आशंकाको राजनीतिक यात्राको प्रारम्भ भएको हो । २०५२ सालदेखि नेकपा माओवादी पार्टीले सशस्त्रयुद्ध नेतात्रयको नेतृत्वमा १० वर्षसम्म संचालन ग¥यो । हत्या, हिंसा र ठूलो आर्थिक अनिष्टलाई नजरअन्दाज नगर्नेहो भने धेरै हद सम्म नेतात्रयको त्यो यात्राले सफलता पाएको मान्नै पर्छ । सफलता यो मानेमा की प्रचण्डले माओवादीलाई सबैभन्दा ठुलो कम्यूनिष्ट पार्टी बनाउन सफल भए । त्यसका लागि उनले जस्तो सुकै हर्कत गर्न पछि परेनन् । साम, दाम, दण्ड भेद सबै प्रयोग गरे । तर, माओवादी खुल्ला राजनीतिमा आएको ६ वर्ष पुरा हुन पाउदा नपाउदै माओवादी अनेकौं चिरामा विभाजित वनिसकेको छ । सशस्त्र युद्धदेखि २०६२ कार्तिकको चुनवाङ र पालुङटार बैठकसम्म विचार अलग भएपनि कहिले वैद्य र कहिले वावुरामको विचारमा टेकेर ढुलमुल गर्दै उपयोगिताको राजनीति गर्दै आएका प्रचण्ड अनन्तः आफनै राजनीतिक गुरु बैद्यबाट समेत छाडिएका छन् । अब एकीकृत नेकपा माओवादी विकृत जस्तै वनिसकेको छ । मजदुर र सर्वहारा वर्गका नारा भजाएर आन्दोलन गर्नेहरु अकुत कमाउन र पस्तौं पुग्ने सम्पक्ति थुपार्न लागि परेका उदाहरण प्रसस्तै छन् । यद्यपी नव गठित नेकपा माओवादीले प्रचण्ड र बाबुराम जे जस्तो आरोप लगाएपनि नयां पार्टी गठनको औचित्य भने पुष्टि गर्न नसक्ने दावी गर्छ । जेहोस माओवादीको संस्थापन पक्षधरहरु कम्युनिष्टहरुको अन्तराष्ट्रियहरु संगठन रिम र दरवारले पार्टी फुटाएको आरोप लगाईरहंदा बैद्यपक्षधर भने जनयुद्ध र गौरवपूर्ण गाथालाई तुहाई नवसंशोधनवादी र दÔिण्ँपन्थीको भाषमा फसेको आरोप लगाईरहेको छ । असार ६ गते प्रचण्डको नाममा जारी विज्ञप्तीमा वैद्य समुहलाई अराजहरुको झुन्डदेखि उग्रवामपन्थिहरुको लफफावाजी भन्ने सम्मको दोषारोपन गरिएको छ । १९ वटा जनवर्गिए संगठन र एउटा जातीय संगठनले नवगठित माओवादीलाई समर्थन गरिसकेका छन् । पार्टी केन्द्रिय कार्यालयमा लगानी गर्ने व्यक्ति समेत बैद्यपक्षमा आएपछि पार्टी कार्यालय हत्याउने विषयमा दुवैपक्ष मुठभेटमा उत्रिन थालेका छन् । जिल्लाको स्थिति पनि त्यहि छ । जे होस नवगठित माओवादीले राष्ट्रिय स्वाधिनताका नाममा भारतको गतिविधि बढेको तर्कसहित त्यसैलाई प्रमुख एजेन्डा बनाउने बताईसकेको छ । राष्ट्रिय स्वाधिनताका लागि देशभक्तहरुलाई समेट्न कसैसंग छुवाछुतको व्यवहार नगरिने उदघोष गरेकाले उनीहरुले पूर्व असन्तुष्ट लडाकु, वेपत्ता परिवार ,जनजाती र हिजोका मन्डले समेतलाई त्यसमा सामेल गराउने संकते गरेका छन् । युद्धसमाप्ती संगै प्रचण्डले हतियार खोलाले वगाएको तर्क गरेको भएपनि अझै पनि बैद्य पक्षले ५ प्रतिसत हतियार लुकाएर राखेको आरोप संस्थापन पक्षको आरोप छ । २०६९ बैशाख ८ गते कैलालीको ओडार र गुफाहरुमा लुकाएर राखिएका हतियार र गोलिगठ्ठाको भन्डार संस्थापन पक्षले नै देखाई दिएको थियो । यो घाम जतिकै छर्लगं छ । सशस्त्र प्रहरी त मोहडा मात्रै वनाईएको थियो ।
२०६४ चैत २८मा सम्पन्न संविधानसभाको निर्वाचनवाट ठूलो सक्तिका रुपमा देखा परेको माओवादी मातृका यादव र वैद्यको विभाजनले थङथिलो भैसकेको छ । अव उसको हैसियत पहिलेको जस्तो रहेन । ठिक विपरीत एकता नै बल रहे छ भन्ने यथार्थ बुझेरै होला आन्तरिक किचलो व्यवस्थापन गर्दे संगठन विस्तारमा कांग्रेस र एमाले जस्ता प्रतिपक्षीदलहरु थप सक्रिय वनेका छन् । यद्यपी चलाखी पूर्वक माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले ती दलहरुमा झोसिदिएको पहिचान र जातियता राजनीतिको आगो निभाउन भने उनीहरुलाई निकै हम्मेहम्मे परिरहेको छ । एमालेका आदिवासी, जनजाति तथा मधेसी समुदायबाट प्रतिनिधित्व गर्ने नेताहरुले संघीयताको बारेमा आफूहरुले राखेको मागमा नेतृत्वले कुनै सुनुवाइ नगरेको आरोप सहित पार्टीका औपचारिक कार्यक्रम बहिस्कार गर्दै आएका छन् । उपाध्यक्ष अशोक राईहरुले पार्टीसंगको सम्वन्ध विच्छेद भैसकेको वताउनु त्यसैको संकेत हो । कांग्रेसभित्र पनि जनजाति नेताहरुले यहि आवाज उठाई रहेको भएपनि त्यतिविधि चर्काे स्वर भने देखिएको छैन । बरु कांग्रेस छाडेर मधेसकेन्द्रित पार्टीमा पुगेका नेता कार्यकर्ता समेत फेरी फ्रकिदै छन् । असार ०८ गते मात्रै फोरम लोकतान्त्रिकका केन्द्रीय सदस्य केबी भण्डारी लगायतका ब्यक्ति नेपाली कांग्रेसमा प्रबेश गरेका छन् । कांग्रेसककै एक युवानेताको दावी पत्याउने हो भने ”यो माओवादी र मधेसी केन्द्रित दलहरुका झुट्टा अस्वासन र भ्रमवाट नागरिक मुक्त हुने खोजेको संकेत हो ”। बैद्य सैधान्तिक र राजनीतिक दृष्टिले इमान्दार पात्रका रुपमा परिचित छन् । तर संस्थापन पक्ष भने माओका पराम्परागत व्याख्याता मात्रै हुने दाबी गर्छ । आन्तरिक र अन्तराष्ट्रिय परिस्थितिको विश्लेसन नगरि २१सौं सताप्दीमा जति क्रान्तिका कुरा गरेपनि क्रान्ति गर्न संभव छैन भनीरहेको छ । बैद्यपक्ष मोहनविक्रम र मालेको हैसियतमा पुग्ने संस्थापन पक्षको दाबी रहेतापनि वामपन्थि विश्लेषक मुमाराम खनालभने बैद्यपक्षमा धेरै १०वर्षे युद्धमा सामेल नेताकार्यकर्ता रहेकाले कमजोर नहुने तर्क गर्छन । को कति हावि वन्ला त्यो जान्न प्रतिक्षागर्नु नै उपयुक्त हुने छ ।
