२०६८ र २०६९ को वार्षिक बजेट

घाम ताप्नेहरुको तलव बढ्यो, गणतन्त्रका लागि लड्ने–भिड्नेहरुको खै के बढ्यो ?
आ.व. २०६८–६९ को वजेटमा अर्थमन्त्रीले कर्मचारीको तलव ३० देखि ४२ प्रतिशतसम्म तलव बढाउनु भएकोछ ।
तर सर्वसाधारण जनता, जो मासिक तलव पाउादैनन्, तिनको आम्दानीमा के कति वृद्धि गर्नु भयो त ? राणा आए राणाकै जय, पञ्चेआए पञ्चे, ज्ञानेन्द्र आए ज्ञानेन्द्रकै र लोकतन्त्र आए लोकतन्त्रकै पंखा हम्काउादै
परिवर्तनकारी जनतामाथि शोषण गर्ने, टाउको फुटाउने, गोली चलाउने,
हप्तौं दु:ख दिने, अवसरबाट वञ्चित गर्ने र जुनसुकै शासन ब्यवस्थामा पनि
भ्रष्टचार गरिरहने सदावहार निकम्मा, कर्मचारीको तलव बढाउादा, करिव ९८ प्रतिशत
सर्वसाधारणले गणतन्त्रका रक्षा गर्छु भन्ने अर्थमन्त्रीबाट प्रत्येक्ष राहत के पाए त
?? कुन आधारमा कर्मचारीको तलव बढ्यो ? गणतन्त्रको मुख्य कार्यभार भनेको
सर्वसाधारण जनताको आर्थिक समृद्धि पनि थियो । तर गणतन्त्रका लागि सडकमा रगत
बगाउने सर्वसाधारण जनता र राजनीतिमा लागी लोकतन्त्रका पहरेदार बनेका रक्षकहरु
भन्दा सेवाग्राही जनतालाई रैतीको ब्यवहार गर्ने यथास्थितीका कर्मचारीलाई नै
किन अधिकतम् मुल्यांकन गरियो त ? के तनमन लगाएर जनताको सेवा गरेकाले हो
? कर्मचारीकै कारणले मुलुकले आर्थिक समृद्धिमा फड्को मारेर हो ? या
उनीहरुकौ इमान्दारितालै भ्रष्टचार ठ्याप्पै रोकिएकाले हो या ती कर्मचारीहरु
शान्ति सुरक्षा कायम गराउन सफल भएकाले हो ? हामी सवैले देखेका छौं– यी
कुनै होईनन् । फेरि किन कर्मचारीको तलव बढाईयो त ? बढाउनु न थियौ
भनै महंगी र गरिवीकौ मारमा परैका सर्वसाधारण जनताकौ आय पनि उत्तिकै
बढाउन सक्नुपर्दथ्यौ ।

भ्रष्टचार रोक्नका लागि त अपराधीलाई पुरस्कृत होईन,
कारवाही गरेर नियन्त्रण गर्नु पर्नै हौइन र !
ठिक छ, तलव खानेहरुले त आरामले खालान्, आरामले निदाउलान् तर तिनलाई तलव
खुवाउनका लागि कर तिर्ने ब्यापारी, श्रम गर्ने किसान, मजदुर तथा गणतन्त्रका लागि
लड्ने भिड्ने राजनीतिक कार्यकर्ता तथा पत्रकारहरुले चैं अव चोरी गर्नुपर्ने,
डकैती गर्नुपर्ने र लुट्नुपर्ने भयो । जवकि तलव बढ्ने कर्मचारीले मिठो
खाादा लाउादा तलव नखानेले कसरी समान उपभोग गर्न सक्लान् ! यस अर्थमा हेर्ने
हो भने समानता र मानवअधिकार हनन हुने किसिमले यो वजेट आएको छ । यसरी
आन्दोलन गरेर घुर्की लगाएकै भरमा एकातर्फीरुपमा २ प्रतिशत जनताको हितलाई
ध्यानमा राखेर तलव बढाउने हो भने मासिक तलव नखाने ९८ प्रतिशत जनताले
आफ्नो लागि आफू मनखुशी केही त गर्नै पर्ने हुन्छ । नीजि विद्यालयका
कर्मचारी, शिक्षकले अविभावकबाट सकेसम्म लुट्नु पर्ने हुन्छ । ब्यावसायिक
कम्पनीमा काम गर्ने कर्मचारीको तलव बढाउन ब्यापारीले पनि मुल्य वृद्धि गर्नुपर्ने
हुन्छ । सो मुल्यवृद्धिको मार फेरि उही तलव नखाने जनताले नै बढी खेप्नुपर्ने
हुन्छ । यातयात ब्यावसायीले अव यातायात भाडा बढाउनु पर्ने हुन्छ । यसको मार
पनि अव सिधै सर्वसाधारणमा नै पर्नेछ । यसो हुादा तलव हुने कर्मचारी बस
चढ्लान् तर तलव नहुने त बस चढ्नुभन्दा अगाडि कौची लिएर पैसा तिर्न
सक्नेहरुको पकेट काट्नु पर्ने हुन्छ ।

त्यसर्थमा यो वजेट सामाजिक
सुधारमुखीभन्दा अपराधमुखि देखिन्छ ।
जनताको कर खाई, सेवा गर्न बसेका साना कर्मचारीहरुको घर आधुनिक र सुविधा
सम्पन्न हुन्छ, उसका छोराछोरीहरु आधुनिक स्कुलमा, विदेशमा पढ्छन्, उसलाई
भनेको समयमा भनेको ठाउंमा मनले खाएको सन्तुलित भोजन मिल्छ, तर कर
तिर्नेलाई भरै के खाउाको चिन्ता भइरहन्छ । उसको घरमा कतै न कतै अभाव
भईरहन्छ, कामको चापले उसका छोराछोरीहरु सरकारी विद्यालयसम्म छोड्नुपर्ने
हुन्छ । कर खानेको गलामा सुनका माला, सवारी साधन, नोकरचाकर हुन्छन्, कर
तिर्नेको गलामा कालो पसिना गाडिएको देखिन्छ, उसका खुट्टा फाटेकै
हुन्छन्, उसैलाई नै ती कर्मचारीले नोकरको रुपमा ब्यवहार गर्छन् ।
साहु–महाजन ब्यापारी भएपनि प्रशासनको सेवा लिन उसले यही किसिमको मानसिक
ब्यवहार भोग्नुपर्छ । जति नै मुक्ति, लोकतन्त्र, गणतन्त्रको दुहाई दिएपनि र
समाजवादको फुईा लगाएपनि सामन्तवादी मानसिकतामा चलेको छ, हाम्रो प्रशाशन
संयन्त्र । तिनको हितमा बढी राहत लिएर आएको यो बजेटले सामन्तवादलाई प्रश्रय
दिईरहेको छ भन्दा अतिशयुक्ति हुदौन ।
हामी जुनसुकै कार्यलयमा देख्छौं सर्टपेन्ट लगाएर कुर्सीमा बसेकाहरुले
गाउंघरबाट आफ्नो काममा आएको, सेवा लिन आएको धाएको ब्यक्तिलाई
हप्काई दप्काई गरेको, उसको काममा विभिन्न वहानावाजी गरेर पन्छाएको,
निराश बनाएर फर्काएको, नमस्ते खाएको, सेवा दिने काम वा जनगुनासा भन्दा
आआफ्नो ब्यक्तिगत कुरामा समय विताएको मोवाईलमा दाात ङिच्याएर घन्टौं
झुण्डिएको । अनि जोईपोईको कुरा गरेको । यी सवै कर्मचारी तिनै
जनताको पसिनाबाट आर्जित करले नै पालिएका छन् । ती सेवकहरु आरादायी
कुर्सीमा बसेर फूर्ति लगाउछन् । तर उसलाई भरणपोषण गर्ने नागरिकले सेवा
पाउने कार्यालयमा उभिएर काम लिने ठाउा पनि भेट्दैन । जनताहरु हप्तामा एकदुई
छाक भोको बस्नुपर्छ, दिनको १८ घन्टा काम गर्नुपर्दछ । तर तिनै जनताका करले
पोसिने–पालिनेहरु महिनैपिच्छे तलव भत्ता खान्छन्, दिनको जम्मा जम्मी ३ घन्टा
काम गरेर उनै जनतामाथि हप्कीदप्की गर्छन् । घरमा पालिएको कुकुर विरालाले
खान पाएपछि वरु नुनको सोझो गरी पुच्छर हल्लाएर सत्कार गर्छन् । जस्तै
भोटे, वेलाईते, जर्मन होस्, मालिकको विरुद्ध भुक्न पनि डराउाछ । तर हाम्रा
कर खाने प्रसाशनहरु सुरक्षाकर्मीहरु आफ्ना मालिकलाई नै भतुवा कुकुर देख्छन्,
पाल्तु सम्झन्छन् अनि हप्कीदप्की गर्दै मालिककै टाउकामा लाठी बर्साउाछन् ।
मालिकलाई रैति र आफू सम्राट भएको सम्झछन्, जनतालाई सधै निराशामा
हुत्याईदिन्छन् । जनताको उत्पादनशील समय दिनहुा धाउन लगाएर खेर फाल्दिन्छन्
। जनतालाई मानसिकरुपमा रोगी र सोकी तुल्याइदिन्छन् । यस गहनतालाई अध्ययन
विश्लेषण नै नगरी तलव बढाउनु भनेको यथास्थितीवाद र सामन्तवादलाई संरक्षण
गर्नु नै हो ।

देश आर्थिकरुपमा धरासायी हुादै गएको स्थितीमा कर्मचारीहरु बर्षेनी तलवभत्ता
वृद्धिको माग गर्दछन् । तर उनीहरु उत्पादन बढाउने र आर्थिक राजश्वलाई प्रवद्र्धन
गर्नेभन्दा प्रत्येक दिन प्रत्येक घन्टा जनताको उत्पादनशील समय खर्च गराउने, एउटा
सानो कामका लागि सात–सात दिन जनतालाई अलमल्याएर, दु:ख दिएर समग्र
जिडिपीमा ह्रास ल्याउने काम गरीरहेका छन् । अझ उनीहरु सरकारलाई भन्दैछन्–
“जनताले बढीसे बढी कर तिर, ब्यापारीलाई बढीसे बढी कस, अनि हामीलाई धेरै
लतव भत्ता दिएर पाल । होईन भने आन्दोलन गर्छौं ।” यस्ता तुंग न फुंगका
आन्दोलन गरी राज्यलाई ब्ल्याकमेलिङ्ग गर्नेलाई यथासिघ्र वर्खास्त गरेर नयाा,
उर्जाशील, क्षमतावान नयाा युवालाई राज्यको सेवामा भर्ना गर्ने कि पुरस्कृत
गर्ने ? जवकि, सानो अवसर पाए ठूलो मिहिनेत गर्छौ र यो देशको सेवा
गर्छौ भन्ने वेरोजगार शिक्षित युवाहरु चैं आज खाडी मुलुकमा घोटिन जानु
परेको छ, यी निकम्मा, आडम्वरी, कामचोर कर्मचारीको स्थानमा तिनलाई अवसर
दिइनुपथ्र्यो । दुइचार जनालाई मात्र यसो गर्दै नयाा कर्मचारी भर्ना गर्दै जाने
हो भने, यी छली र भ्रष्टहरुसमेत आफूलाई धोईपखाली गरेर ‘म राम्रो काम
छु हजुर मेरो जागीर नखाईदेऊ’ भन्दै छुलछुली पिसाव फेर्दै छिटोछरितो र
इमान्दार भइ काम गर्न थाल्नेथिए । तसर्थ छिटोसंग काम गर्न नसक्ने, कुर्सीबाट
उठेर फायल तान्न नसक्ने, पियनलाई पर्खेर एउटा सेवाग्राहीको घन्टौ समय
बर्बाद गरिदिने र घन्टौं पिसाव मात्र गरिरहने र हिसाव गर्ने वेलामा भने
खाजामात्र खान जाने कर्मचारीहरु, जसले राज्यलाई थपभार लगाइरहेका छन्, तिनको
कामको इफिसियन्सी जााच गरेर अयोग्य घोषणा गरि तुरुन्त अवकाश दिइनु
पथ्र्यो । तर त्यसो नभइ यस बजेटले फेरि तिनै परम्परावादी सोच र ढर्राका
कर्मचारीलाई पुरस्कृत गरी धेरै कमाउने र कमाउदै नकमाउनेवीचको वर्ग श्रृजना
गरिदिएको छ । र, सरकारी तलव नखाने परिवारलाई भने अवको महंगी कसरी
सामना गर्ने भन्ने त्रास निम्त्याईदिएको छ ।

नेकपा माओवादीले दोहोरो सुरक्षा निती हटाउने घोषणा

नारायण खड्का

हाल काठमाडौं २० जेठ

एकिकृत नेकपा माओवादीले दोहोरो सुरक्षा निती हटाउने घोषणा गरेको छ ।  जसलाइ संविधानसभाको म्याद दोश्रोपटक थप भयपछि देखिने गरी भएको महत्वपुर्ण उपलब्धि मानियको छ । अव माओवादी नेतृत्वको सुरक्षाका लागि खटीयका एक सय १२ लडाकूलाइ आ–आफनै दरवन्दीका आधारमा शिविरमा फर्काइने छ । त्यस लगतै सेना समायोजन विशेष समिति बैठकले माओवादीका सवै हतियार शक्तिखोरमा केन्द्रित गर्न प्रकृयाको थालनी गर्ने वताएको छ । दलहरुको पछिल्ला कृयाकलाप नजिकवाट नियालिरहेका राष्ट्रपति डाक्टर रामवरण यादव पनि अव शान्ति र संविधान निर्माणकार्यले गति लिन्छ भन्नेमा आशावादी देखिएका छन । उनले शुक्रवार पुलचोकमा आयोजीत एक कार्यक्रममा यस्तै आशा ब्यक्त गरे । दलहरु सााच्चिनै यहि जोसका साथ अघि बढ्ेन सकेमा  शान्ति र संविधान निर्माणकार्य पुरा हुनेमा दुईमत रहन्न । तर फरक – फरक नीति, आस्था र विस्वासमा अडिक २७ वटा दलहरुवाट कल्पना गरे जस्तै गरी ३ बर्षमा पुरा हुन नसकेको कार्य ३ महिनामा सहजै कसरी पुरा होला भन्नेमा विस्वासीलो आधार वनि नसकेकाले त्यसै भन्न सकिने अवस्था भने छैन । यदि उनिहरुको पुरानै अडान र रवैया दोहरीदै गएमा थपिएको ३ महिना त्यसै खेर जाने निस्चित छ । तर आशा गरौ दलहरु सहमति र सहकार्यकासाथ देश र देशवासीको मर्म अनुरुप चल्ने छन अनि शान्ति र संविधान निर्माण कार्यलाइ निस्चित टुङगो लगाउने छन ।  



जेठ १४ गते  देखि १५ गते विहान सम्मको मन्थनबाट दलहरुले वल्लतल्ल पााचबुादे समहति गरेका थिए । सकेसम्म प्रतिपक्षी दललाई घुटा टेकाइ आफनो एजेण्डा र स्वार्थ स्थापित गर्न अन्तिम अवस्थामा मनथन भएको थियो ।  तर सहमतिको मसी सुक्न नपाउादै त्यसको पक्ष र विपक्षमा सवै दलहरुमा एक किसीमको रडाकोनै मच्चिएको छ । माओवादीमा शास्त्रिय नेताको उपमा पाएका बरिष्ठ उपाध्यक्ष मोहन बैद्य पक्षधरले दोहोरो सुरक्षा प्रर्णाली तत्काल हटाउने नेतृत्वको निर्णय विरुद्ध कडा प्रतिवाद गरेको छ । जसले गर्दा शान्ति प्रकृयाको तत्काल थालनि गर्ने पहिलो चरणको प्रकृयानै अवरुद्ध हुने आशंका वढेको छ । संविधानसभा  जोगाइ राख्ने नाममा एउटा वुादा पनि राम्रो संग संम्बोधन नभै दश वुादे मार्गचित्र विपरीत १४ गते खुसुस्क सहमति गरेको भन्दै कााङ्ग्रेसका केहि नेताहरुको पनि चर्काे स्वर नआयको हैन । भलै कााङग्रेस केन्द्रिय पदाधिकारी वैठकले ५ बुादे सहमति कार्यान्वयनमा प्रतिवद्धताका साथ लाग्ने निर्णय पारीत गरेको छ । एमालेबाट पनि त्यस्तै प्रतिवद्धता सहित चक्रिय प्रर्णालीको प्रस्ताव आएता पनि सहमतिका आधारमा तत्काल प्रधानमन्त्रीले राजीनमा दिनुपर्ने र दिन नहुने विवादमा नेकपा एमाले भित्र पनि डढेलो बढेको छ । केपी  ओलीले राजिनामाको माग गदै ९ बुादे र ओलीको विरुद्धमा सुरेन्द्र पाण्डेले ११ बुादे असहति पेश गर्नुको गुदी यहि म्याद पछिको परिस्थिती  हो ।  यहि विवाद मत्थर पार्न झलनाथ खनालले केन्द्रिय कमिटीको बैठकमा सरकार काम चलाउको अवस्थामा पुगी सकेको घोषना गदै राष्ट्रिय सहमति वन्ने वितिकै राजीनामा दिने वताए । वर्तमान सरकारमा सहभागि हुने कि नहुने र संविधानसभाको म्याद थप्ने कि नथप्ने भन्ने जस्ता सवालमा पछिल्लो पटक  फोरमवाट फुटेको फोरम गणतान्त्रीक र मातृपार्टी विच पनि आरोप पत्यारोपको दोहरीनै चलेको छ । एक ले अर्काको चरित्रमै दाग लगाउने गरी प्रतिपक्षी दल मात्र हैन भित्रकै नेताहरु पनि तल्लीन वन्दै गएका छन । मधेसी मोर्चामा आवद्ध चार दल फेरी क्षेत्रिय सक्तिको रुपमा आफहरुलाइ स्थापित गर्ने दाउमा छन । उनिहरुको सक्ति संचयका कारण अवको परिस्थिती पहिलेझै प्रमुख ३ दलको वरीपरी मात्र घुम्ला जस्तो छााट छैन । उनिहरुको प्रमुख माग १० हजार मधेसीलाइ सेनामा समायोजन गर्ने र जेपी गुप्ताको शब्दमा विरगंजलाइ छुट्टै राज्य वनाउने भन्ने कुरा चानचुने तरीकाले समाधान हुन छााट देखिदैन । त्यस्तै एकमात्र राजावादी दल राप्रपा नेपालको धर्ना वन्द र नाराजुलुस नजिक वाट नियाल्दा लाख्छ थपिएको ३ महिनाको अवधि फलामको च्यूरा सावित हुने छ । दलहरु विचको यो झगडा उल्लेख गर्नुको प्रमुख कारण  एउटै के मात्र हो भने जव सम्म दलहरु आाफैमा विभाजीत भै राख्नेछन तव सम्म समस्या सल्टिनुको साटो झनै वल्झिने निस्चित छ । किनकी यस्तो अवस्थामा धमिलो पानीमा माछा मार्न पल्केका छिमेकी देशहरुको चलखेल बढ्ने निस्चित हुन्छ । खासमा भारत, अमेरीका , चिन जस्ता शक्ति राष्ट्रको ध्यान आफनो अनुकुलको राज्य सत्ता नेपालमा (छिमेकमा) स्थापना गर्न तल्लीन रहेकोलेनै  संङकटकाल लम्बियको मान्ने धेरै छन ।   



यस्तै वाहिरी उक्साहटमा अहिलेपनि दलका नेताहरुले पााचबुादे सहमतिलाइ आाफुखुसी ब्याख्या र विश्लेसन थालेका छन । यहि देखेर होला सभामुख सुवास नेङवाङले चेतावनीको सैलिममा सजग पार्न खोजेका छन “संकट सरेको मात्र हो तर टरेको छैन ”। दलहरु बीचको यस्तै आरोप प्रत्यारोपमै दिन बीत्दै गएमा भदौ १४ आउन समय धेरै कुर्नु नपर्ला र त्यो उपलब्धि विनानै नजाला भन्न पनि मुस्किल छ । यसअघि पनि  दलहरुले सहमति थुप्रै गरिसकेका छन । तर गरिएका सहमति ब्यवहारमा उतार्न नसक्दा नै दलहरु विच अविस्वास चुलिदै जाादा संङक्रमान लम्बिन पुगको हो । यसमा नेताहरुको ब्यक्तिगत, गुटगत, पार्टीगत र सत्ता लिप्साको चाहानाले पनि प्रभाव पारेको छ । म्याद थप भैसकेपछिको अवस्थामा एमाओवादी, कााङग्रेस, एमाले, मधेसी मोर्चाका नेताहरुवाट सार्वजनिक हुने अभिब्यक्तिको पछाडि कुर्ची मोह जोडिएको छ । कााङग्रेसमा फेरी शेरवहादुर देउवा कि रामचन्द्र पौडेल, माओवादीमा वाबुराम भट्टराइ कि अध्यक्ष प्रचण्ड अथवा छुट्टै गोप्य भेला गरेका नारायणकाजी श्रेष्ठ कि अक्र्राै बैद्य कि वादल वा कोहि, एमालेमा यहि सरकारलाइ निरन्तरता कि परीवर्तन त्यसपछि को केपी ओली , बामदेव, नेपाल वा को सरकारमा पुग्ने भन्ने समस्या छ । मधेसी मोर्चा भित्रका दलहरुको हालत झनै काहाली लाग्दो छ । सक्तामा पुग्न जस्तो सुकै संझौता पनि गर्न तयार देखिनुनै सक्ता लिप्पा हो । यो वाहेक वैचारीक विमर्स साधै आवस्येक हुन्छ लोकतान्त्रीक दलहरुमा । तर याहा त सक्ताको लागि पार्टी फुटाउने र तल्लो स्तरको आरोप प्रत्यारोपमा नेताहरु लाग्ने रोगका कारण नै नेता– नेता र दलहरु विच दुरी वढेको छ ।



अहिले माओवादी भित्र पार्टी फुटको नियति बल्झिने हो कि भन्ने सन्त्रास छ । खासमा जनविद्रोह मार्फत सत्ता कब्जा गर्नुपर्ने अडानमा रहेका बैद्य पक्षधरलाइ मनाउन प्रचण्ड आफनो निर्णयवाट ब्याक हुनुपर्नै अवस्थाले गर्दा दलहरु विचको सहमति तोडिने डर कायमै छ । तर अव नेतृत्वले बुझनु जरुरी छ एकाध ब्यक्ति हैन करिव ३ करोड नेपालीलाइ मध्यनजर गदै निर्णय लिने शक्ति जुटाउनुपर्छ । बरु पहिला त्यो जति सुकै अपाच्य र आलोच्य होस । संविधानसभाको म्याद थप्दाको समयमा जसरी प्रत्येक दलका नेताहरुमा विभाजन देखिएको थियो । ठिक त्यसैगरी संविधान निर्माण गर्न नदिन र जारी गर्न नदिन उद्धत तत्वलाइ नेतृत्वले बेवास्ता गदै साहासका साथ अघि बढ्न सक्नुपर्छ । यति आाट गरेमा शान्ति र संविधान निर्माण प्रकृयाले गति लिने छ । नत्र संधै जनताले म्याद थपको म्यान्डेट दिने भ्रम नपाले हुन्छ ।

अव दलहरु बीचमा सासकिय प्रर्णाली, संघियताको मोडेल, राज्य पुनर संरचना जस्ता करीव एक सय झिना मसिना विवाद मिल्न वााकी छन । त्यस्तै कब्जा सम्पत्ति फिर्ता, विस्थापीतलाइ घर जाने वातावरण छन । प्रमुख समस्या सेना समायोजनको प्रकृयामा दलहरु विच लगभग सहमति भै सकेको छ । संख्या त गौण हो  । त्यसैले यो इतिहास रच्ने स्वर्णिम अवसर पनि हो । माओवादीलाइ अन्य दलहरुले आरोप लगााउदै आएका छन कि माओवादी सेना समायोजन चाहान्न । किनभने उस्ले  “बन्दुकवाटै सक्ति प्राप्त हुन्छ ”भन्दै आएको दल हो । उ फेरी लडाकु राखेरै सवैलाइ तह लगाउन चाहान्छ र अक्रौ चुनावमा हतियारको भरमा सक्ति आर्जनको भ्रममा छ ।  अत:ह १२ बुादे सहतिका दुइ प्रमुख गिरीजा प्रशाद कोइरालापछिका अक्र्रा प्रमुख हस्ताक्षर कर्ता प्रचण्ड नै हुन । सवैभन्दा ठूलो दलको हैसियत र लडाकु सहितको नेता भएको नाताले उनले उदार मन र विसाल छाती देखाउने वेला आएको छ । त्यसका लागि आाफुलेनै नेतृत्वगर्नुपर्छ भन्ने क्षनिक भ्रमबाट मुक्त हुनुपर्छ प्रचण्ड । बरु आम नागरीकको लागि स्टेटम्यान बन्न लाग्नु पर्छ । यति गरेमा प्राप्त लोकतान्त्रीक गणतन्त्र, संघियता, धर्मनिरपेक्षता जस्ता कयौ उपलब्धिहरु हुर्काउने, वढाउने मालिको उपमा उनिलेनै पाउने छन । सानातीना र झिना मसीना भ्रमवाट मुक्त वन्ने ल्याकत देखाउ । नत्र ३ महिना पछि तिम्रो प्रत्येक गाासमा ढुङ्गा र प्रत्येक पाइलामा कााडा हुनेछन ।  फेरी जनविद्रोह र युद्ध रोजे तिमीलाइ हिट्लरको उपमा दिनेहरु प्रसस्त नभेटीयलान भन्न सकिन्न ।

देशमा मौलाएको अपराध

गत जेठ ४ गते राती अपहरणमा परेका चितवनको विपी कोइराला मेमोरिएल क्यान्सर अस्पतालका कार्यकारी निर्देशक डाक्टर भक्तमान श्रेष्ठ १८ दिनपछी सकुसकल रिहा हुनुले उनका परीवार जनमा खुसीको सिमानै मापन गर्न नसकीने बनेको छ ।
१८ दिनपछी सकुसल रिहाइ भएपछी डा श्रेष्ठलाइ हेर्ने जाने शुभेच्छुक र शुभचिन्तकहरुको त्यहा भिडनै लागेको देखीयो । उहालाइ फुलमाला र अभिरले स्वागत गरीयो  । लामो समयको अपहरण पछी पनी डाक्टर सकुसल घर आएको देख्दा परीवारका शदस्य र शुभेच्छुकहरुले हर्षले आसुनै खसाले । सायद यस्तै भएको होला आम सचेत र स्वतन्त्रताका पक्षपाती सबै नेपालीहरुलाइ पनी यो सुखद समाचारले ।
यो आबस्सेक पनी छ । यही हो नेपाली हुनुको पहीचान, गौरब र अपनत्व । सुखको क्षणमा हर्षीत हुनु र दु:खमा आसुझर्नु मानबिय संबेदनाका कुरा हुन । हाम्रो संस्कारनै छ अथितीलाइ पाहुना सरह सम्मान गर्ने ।  सााझमा घरमा आएका पाहुना देउता समान हुन्छन भन्ने संस्कारकै कारण सित्तैमा बास र गासको ब्यबस्था मिलाउनु हाम्रो संस्कार हो । जुन चानचुने कुरा हैन मानबिय दृष्टी कोण र सदभाबकाले हेर्दा । यो हाम्रा पुर्खाको नासो हो ।  तर अहिले हामीले त्यो संरक्षण र संम्बर्धन गर्न अती कठीनाइ साबीत बन्दै छ  । कारण अनेक छन । देशको बिद्यमान असहज राजनितीक परीबेश र बिभिन्न भुमीगत अपराधीक समुहको बढ्दो जगजगी । यो समय पहीला हाम्रा पुर्खाहरुले बिस्वास गरेर नचिनेको ब्यक्तिलाइ पनी सहजै पीढीमा बास दिने गरेजस्तो सहज स्थिती छैन । बासदिने ब्यत्तिलेनै कतै राक्षसी स्वरुप धारण गर्ने होकी भन्ने आशंका अहिले हाम्रो मन मस्तिष्कमा भुतझै सवार गर्छ । र त हामी कसैलाइ बास दिन र गास दिन सक्दैनौ वा चाहान्नौ । हुन त गाउ घरकै चोर भएपछी मात्र घरमा चोर लाग्छ भन्ने पनी गरीन्छ र कतीपय स्थानमा आफन्त भन्नेहरुलेनै दुख दिनेगरेका खबरहरु पनी सुन्नमा आएका छन । जस्तै दाङको ढिकपुरमा बालक अपहरणपछी भएको हत्या । अरुको प्रगती देख्न नसक्ने गाउ घरकै छिमेकीहरुले पनी यस्ता धेरै घटना घटाएका छन । बढ्दो बेरोजगार समस्या र सानोतिनो कामगर्न लाजमान्ने खराब चिन्तनका कारण पनी अपहरण र लुटपाटका  घटना बढ्दै गएको बिस्लेशकहरुको धारणा रहेने गरेको छ । हुनत प्रहरी प्रशासन उच्च मनोबलका साथ शान्ति स्थापनाकालागी तल्लीन छौ भन्ने दाबी गर्छ तर त्यो पत्याउन सर्बसाधारणलाइ धौ धौ भै रहेको छ । अनुसन्धान बिभाग बेकामको साबित भएको छ । दिनभरी टहलीयो अनि तलब पकायो यो भन्दा अनुसन्धानमा जागीर खानेहरुको काम बढ्ता हैनकीभन्ने सर्बसाधारणको बुझाइ बन्दै गएको छ । पत्रकारहरुलाइ नै आज के भयो भन्ने कुरा अनुसन्धान बिभागले सोध्ने अबस्था आएको छ । अझ कतीपय अपराधीक समुहहरुमा प्रहरी प्रर्सानको समेत हात दुखीनु कम्ता लज्जाको कुरा होइन । केही सयम अघी काठमान्डौमा संचार उद्यमी जमीम शाहको हत्यामा त्यस्तै देखीनुले यस्को पुष्टि गरेको छ ।  अनि कसरी सुरक्षा हुन्छ सर्बसाधरण जो दुर दराजमा बस्छन । सब वाइह्यात । निष्कृय भएर सरकारको तलब पचाउनु भन्दा घरमा फर्की जग्गामा पसीना बगाउनु राम्रो हैन र ?  यस्तो जागीरले उनिहरुलाइ अल्छि तीर्घा अनि स्वादे जिब्रो मात्रै बनाएको छैन र ? कतैबाट आस भरोसा छैन ढुक्क भएर बस्ने सर्बसाधारणलाइ ।  सामाजीक सदभाब खलबल्याइ, हिंसा र आतंक मच्चाउनेहरु  पेशेबर अपराधी हुन । जसको हातमा हतीयार छ उसैले यस्तो ब्यबहार प्रदर्षन गर्छ । यो अन्त्यगर्न प्रहरी प्रशासन र हतीयारको राजनिती मार्फत राष्ट्रिय राजनितीमा उदाएको एकीकृत नेकपा माओबादीले मनन गरी अझै जिम्मेवारीका साथ लाग्नु पर्छ । उनिहरुले आफुलाइ शुद्धिकरण गर्नतर्फ लाग्नु पर्छ । यदी आफु भित्रका खराब तत्वलाइ पहीचान गरी कारबाहीको प्रयास गरे संम्भबत ब्याप्त अपराध केही हद सम्म कम हुने निस्चित छ । खुल्ला सिमानाका कारण नेपाल भित्र अस्थीतर र आतंकको खेती गर्न पल्केकाहरु पनी होलान । त्यो नियन्त्रमा सरकारले निगरानी बढाउनु जरुरी छ । 
यहीकारणनै सखारै कामकाज भ्याएर अहिले जो पनी छिट्टै झयाल ढोका बन्द गरी बेचैनको निन्द्रा सुत्न बिबश छन । के पत्रकार, वकील , डाक्टर र समाजमा प्रतीष्ठा कमाएका सबैको हालत यही हो ।  बजारहरुमा हुने चोरीका घट्ना र लुटपाटका सामान्य घटना पनी पहीला अतेन्तै निकृष्ट लाग्थे तर आज त्यो बढ्दा गाउ गाउमा छ । दिनभरी पसीनाका खेती गरी सुन्दर संसारको कल्पना गर्न सर्बसाधरण समेत यहीकारण पीरलोमा छन । जसकाकारण संसारकै उकृष्ट मानिने बेहुला  पंचबाजागाजाका साथ रातीमा बेहुलीका घरमा जाने संस्कार अन्त्य हुदै छ । रातीमा लगाइने चाडर्पपनी दिनमै सारीदै जानु यसैको उदाहरण हो ।  रातीमा केही आपत आइलागेमा गुहार माग्दा समेत छिमेकीले ढोका बन्द गर्ने अबस्था छ । यसरी रातीका क्रमपनी दिउसै सारीदा फुर्सद मिल्नेहरुलाइ त राम्रै भएको होला तर दिनभर काममा ब्यस्त रहने ग्रामीन भेगका सर्बसाधारण किसानलाइ अबस्य पीरोलेको छ । मानब हित बिपरीतका संस्कार समय सापेक्ष रुपमा परीबर्तन गरीनु समयको माग हो । तर त्रासकै कारण संस्कार फेरीनु भने अपाच्चे हो । पुर्खाहरुले भन्ने गर्छन पहीला  जंगली जनावर र जिब जन्तुको त्रास हुन्थ्यो रे तर अहीले मानिसकै बढ्दा त्रास छ । कस्तो बिडम्बना ।  आफुसंग भएको र बाडन मिल्ने कुरा बाडेर उपभोग गरौ भन्ने पुर्खाले सिकाएको कुरा अहिले गलत साबित हुदै छ । पृथ्बी साझा थलो हो यसमा सबैको समान हक र अधिकार छ । आफुसंग बढी भएको बस्तु साटफेर गरेमात्र पनी समुदायका धेरै समस्या समाधान हुन सक्छ । 
समाजमा ब्याप्त अपराध अन्त्यकालागी अब सामुहीक प्रयास आबस्येक छ । पहिलेको जस्तो  अर्काे छिमेकीको घरबाट बस्तु साटासाट गर्ने प्रचलन पनी सकीदै छ । अतेन्तै उत्कृष्ट र सभ्य प्राणी भनिने मानीसले दिन दिनै झनै असभ्य ब्यबहारमात्रै हैन पुरै एकल काटे अरुको सुख दुखमा वास्तै नगर्नै प्रर्बीतीे बन्दै जानुका कारक पनी यस्तै अपराधीक कृया कलाप नै हुन । कोही हिक्मत गरेर बोल्न प्रयास गरेमा त्यसले धम्कि र हत्या बेहोर्नु पर्ने अपहरीत हुनपर्ने अबस्था छ चितवनका डाक्टर ले झै । सत्य तथ्य लेख्ने र बोल्ने ब्यक्तिहरुपनी आखा छोप्न र मुख बन्दगर्न बिबश छन । काडेतरार लागेको छ बोल्नेहरुको जिब्रोमा । चितवनका डाक्टरले जस्तै कती बेला  धम्कि र अपहरण खेप्नुपर्ने हो भन्ने पीरलो अहिले आम नेपालीको भित्री मनमा छ ।   अक्र्राको स्वतन्त्रताकमा दख्खल गर्नु अपराध हो । यदी त्यसले अक्र्राेलाइ बाधा अडचन पुर्‍याएको छैन भने । अधिकार पाए भन्दैमा आफुखुसी गर्नु पनी अपराध हो । हतीयारको भरमा श्रम बिनानै अकुत सम्पत्ती कमाउने महत्वकाक्षाका कारणपनी अधिकास युवा बर्ग अहिले यस्तो कार्यमा लागेको पाइन्छ । युवाबर्गले बुझनुपर्छ यो क्षणीक सपना हो । महाकबी लक्ष्मी प्रशाद देबकोटाको भनाइमा त झन यो हातका मैला मात्र हो । यसले दिर्घकालीन सुख कदापी मिल्दैन । बृद्धाअबस्थामा यसले अबस्यै पस्चात गराइ अहज मृत्यु बरण हुन समेत दिने छैन । आफनै सन्तान समुह बनाइ अपराधीक समुहमा लाग्दा समेत अभिभाब मौन बस्नु गलत हो । धेरैले श्रम बिनानै राम्रोबाइक र मोटर चढेको देखीन्छ । उसको घरको स्थिती त्यो हुदैन तर पनी त्यो सान कहाबाट आयो । बजारम कोठा भाडा घरमै नजाने स्थिती । तर त्यस्तैलाइ चिसो पिलाउन मस्त भेटीने प्रहरी प्रशासन र केही ब्यापारी पनी देखीएकोमा भने दु:ख लाग्छ । इन डेफरेन्ट सोसाइटी । नो रेस्पोन्स बिलीटी । बल्लेको दाङ हतीयार र शक्तिको भरमा राज । बिधीको शाषनको उपहास गर्नेहरु पालनकर्तानै हुन बिडम्बना हैन त ?  अब त गुन्डाको समुहलाइ लौन मेरो रक्षा गर्नु पर्‍यो प्रहरी मेरो पिक्षा छ भन्ने अबस्था आउने होकी भन्ने चिन्ता लागेको छ । पदमा बसेभन्दैमा त्यसको दुरुपयोग गर्ने सबै एकदिन सजाएको भागीदार हुनेछन । प्रत्येक नागरीक देशका लागी बर्दीबिनाका पहरेदारहुन ।

देशको बिग्रदो शान्ति शुरक्षाकै कारण पुर्खालेझै नचिनेको ब्यक्ति र समुहलाइ बास दिने त परै जावस बोल्न समेत डर लाग्ने अबस्था छ । गर्मी दिनमा बाहीरै सुत्ने तराइको प्रचलनपनी यहि स्थितीका कारण समाप्त भएको हो । मानब मानब बिच भए र त्रासका सिमा रेखा कहीले देखी कोरीए , यसको जननी को हो र समाधानका उपाए के हुन सक्छन भनी सदभाब र भाइचराको सम्बन्ध स्थापना गर्नु आजको आबस्येकता हो । त्यसकालागी अब नागरीक समाजबाटै पहल कदमी हुनु जरुरी छ । दलहरुबाट यो संम्भब छैन । कीनकी कार्यकर्ता बढाउने नाममा जस्ता अपराधीक जत्थालाइपनी राजनितीमा प्रबेश गराउने र राजनीती जलप लगाउने दलहरुको कृयाकलापकै कारण यो स्थिती आएको हो । त्यसैली राजनीतीक्रर्मीहरुले अब गणेशहरुलाइ मात्र हैन कुमार हरुलाइ महत्व देउ र यो अराजक्ता अन्त्यको बाटोमा लाग । बिचरा प्रहरीपनी के गरोस अपराधीलाइ फोनको भरमा सोलीट मादै मुक्त गर्छ । अपराधीलाइ आफना कार्यकर्ता भन्दै छुट्न दबाब दिने दलहरुबाट यो आषा गर्नु ब्यकार जस्तै भैसकेको नागरीकको बुझाइ छ । केही दलहरुको आफु स्थापीत हुने र एजेण्डा स्थिापीतगर्न लडाइका कारण अहिले जात जाती बिच सहकार्य र अहमतीको दुरी झनै चुलीदो छ । एक समुदायले अक्रौ समुदायलाइ भेट्दापनी आत्मीएताकासाथ बोल्ने र भाबना साटासाट गर्ने पहीलेको वाताबरण दिनानु दिन झनै अहिले संकटमा पदै गएको देखीनु दुखद पक्ष हो । जब सम्म देशमा सहअस्ति स्वइकारदै सहमतीका साथ राजनितीक स्थायित्व हुदैन तब सम्म यो क्रम झनै चुलीने छ ।
हाम्रो देश बिभीद जातजाती, बिभीद भाषाभाषी र प्रार्कतीक संम्पदाले भरीपुर्ण छ । याहाको भौगीलक बनावट बिस्वकै एउटा अनुपन उपहार हो । तराइमा गर्मी, पहाडमा मोडरेट अर्थात ठिक्कको वाताबरण र हिमालमा चिसो मौसम त्यो पनी अतेन्तै कम दुरीमा । बिहान यात्रा थालेको ब्यक्ति केही बेरमै अक्रै प्राकृतीक छटा र वाताबरणमा पुग्न सक्छ । यसलाइ अझै सुन्दर र शान्त बनाउने जिम्मेवारी सबै देश बासीको हो । अब परीवार जनबाटै पनी खराब कार्यमा लागेका र लाग्न चाहानेलाइ खबरदारी गरीनुपर्छ । परेका बेलामा रातोलाइ रातो र कालोलाइ कालो भन्ने आट हामीमा हुनपर्छ । कीनकी अपराधीहरु बौलाहा कुकुर जस्तै हुन । उनिहरुलाइ पाल्नु र संरक्षणगर्नु समाजमा रेबिजको संङक्रमन बढाउनु मात्र हो ।
अब देखी ठेक्का पट्टामा शक्ति प्रदषन गर्न भेला गरीने युवाहरुलाइ पनी ठेकेदार बर्गले छाड्नु पर्छ । संसारमा अहिले सम्म भौतीक चिज बस्तुले कस्लाइ पुगेको छ र ? यसरी कमाएको रकमले कतीदीन पुग्ला भनेर उनिहरुले आत्म समीक्षा गर्न सक्नु पर्छ । 

३ साता अघी अपहरणमा परेका क्यान्सर अस्पतालका कार्यकारी निर्देशक डाक्टर भक्तमान श्रेष्ठले आाफुलाइ नेपाल हिन्दु जनतापार्टीले अपहरण गरेको बताउनु भयो । यो संगठन नौलो भएपनी अबस्यपनी नया  नामधारण गरी उदाएको मात्र हो । यसको जननी अरुकोही पनी हुन सक्छ ।  बोत्तल माब नौलो । उहा फिरौती तिरी मुक्त हुनु भएको पारीवारीक स्रोतले बताएको छ । उहाालाइ  प्रहरीले मुक्त गराएको दाबी गरेतापनी त्यो कुरा झुटा भएको पारीवारीक स्रोतले बताएको छ ।  समय बौलाएको बेलामा करेशाबारीमा तरकारी गोडेर बस्नु उत्तम हुन्छ । तर गलत कुरालाइ प्रसय दिनु भन्दा अन्याएका बिरुद्ध आवाज उठाउनु उत्तम हो । अन्याएका बिरुद्ध नबोल्नुपनी अपराधलाइ मलजल थप्नु हो । सास छदाको आस भनेझै कसैलाइ पनी  ज्यान प्यारो लाग्नु स्वाभाबिक हो । बिज्ञानको नियममा संसारका सबै जिबीत बस्तु एक दिन अबस्य नास हुन्छन । एक दिन सबैले त्यही बाटो जानु छ । त्यसैले अन्याएकालागी बोल्न नसक्नु कायरता भएन र ? गल्तीमा बच्चा सित पनी डराउनु पर्छ । तर अन्याए पर्दा समेत टुलुटुलु हेरेर बस्नु मीतलाइ खाने बाघले मलाइ पनी खान्छ भन्ने नबुझनु हैन र ?
 शनिबार बिहानै बाकेको कारकाादोस्थित तेजनगरमा गएराती गोलि चल्दा एक जना गम्भिर घाइते भएको खबर पनी आयो । ४/५ जनाको संख्यामा आएको अज्ञात समुहले चलाएको गोली लागि कारकादो ३ बस्ने २२ वर्षिय मनिष शर्मा गम्भिर घाइते भै लखनउ लगी उपचार भैरहेको छ ।   घरतर्फ जादै गरेका शर्मालाई मोटरसाइकलमा आएका अज्ञात समुहले गोलि हानी फरार भएका थिए ।
 घटनास्थलबाट प्रहरीले बाके, बर्दिया इन्चार्जले हस्ताक्षर गरेको जनतान्त्रिक मधेश पाटी लेखिएको पर्चा भेटेको जनाएको छ ।
शनीबार बिहाननै हो बाकेकै गनापुर गाबिस कार्यालयमा रातीमा अज्ञात समुहले सिलिण्डर बम बिस्फोट गराएको खबर आयो । बिष्फोट गराउने समुह नेपाल माक्र्सवादी गणतान्त्रिक युवा टाइर्गस समुहका बाके, बर्दिया इन्जार्च भनिने राजनले स्थानीय संचार माध्यममा टेलिफोन गरी घटनाको जिम्मा लिएका कुरा पनी आए ।  गाबिसमा जनप्रतिनिधि नभएको र पुरानै शैलीबाट गाबिसले कामकाज संचालन गर्दा सर्वसाधरणले सास्ती खेप्नु परेको भन्दै कार्यालयमा बम विस्फोट गराएको दाबी गरेको छ । घर जादै गरेका शर्माको जस्तै नियती भोग्नु पर्ने अबस्थामा त्रसीद छन नागरीकहरु । दाङको तुलसीपुर क्षेत्रमा पनी बम बिष्फोट र हत्या, अपहरण , चन्दा आतंक र ज्यानमार्ने धम्कि आउनेक्रम नरोकीएको गुनासो बढ्दो रहेको कुरा कतै छिपेको छैन । डा श्रेष्ठले झै कतीले प्रहरी प्रशासनलाइ थाहै नदीइ रकम तिरेका कुरा पनी आएका छन । कामगर्न कालु मकै खाने भालु भनेझै आफुले पनी नगर्ने र अक्र्रालाइ पनी मेहनेतको फल खान नदीने प्रर्बीती अन्त्य हुन पर्छ । यो काममा प्रहरीले अहिले सम्म सिङको पनी भाच्न नसकेको दुखेसो जनसाधारणको छ । बढ्दो असुरक्षाकै कारण युवाबर्ग बिदेश पलायन हुने क्रम बढ्दो छ । जसका कारण उर्बरजमीन बाझै छ । बृद्धबृधा मात्रै भेटीन्छन गाउघरमा । रोजगारका अबसर अब यही खोजीनुपर्छ । स्वदेशमै सुन फल्ने छ हाम्रा सच्चा कर्मले । बैदेशीक रोजगारीमा जानेहरुको लाम त्यही कारण हो ।

कालो बादलले ...... लखेटी रहेको छ

नारायण खड्का

साउन १६

कालो बादलले सेतो बादललाइ लखेटी रहेको छ । आाकासमाहेर्दा लाग्छ लखेटदै मै भएतीर ल्याउादै छ । एक मन त्यो स्थान छोडेर भाग भन्छ । तर फेरी अक्र्राे सचेतन मन खबरदारी गर्छ आफनो दायित्व संझे है । त यो ठााउ छाडेर भाग्नु मुनासीब हुादैन बरु मृत्युवरण गर्न नडरा । मन भित्र दोधारको आाधीहुरी चल्छ । दोबाटोमा अल्मिएको नाया यात्रुझै कुन बाटो अबलम्बन गरु भन्ने दोधारे बिचारको मन्थन र उथलपुथल चलीरहादा आाकासमा बिजुली चम्कन्छ । एक छिन सबै उज्योलो अनि फेरी अन्धकार र कालोबादल अनी त्यही लखटाइ । कस्तो अट्््टहास लाग्दो समय । मन बेचैन बन्दा सबै सुन्दर चिज बस्तु पनी उस्तै काहालीलाग्दा तर्साउने छााया बनिदिदा रहेछन । मन ढक्क फुल्छ । एक मन भन्छ कस्तो गलत चिन्तन ती सबै तेरा सहयोगी र उपयोगी ब्यक्ति र बस्तुनै हुन । सकारात्मक सोच अनी तेरो सकारात्क बिचारले सबैलाइ कन्भिन्स गर । त्यसको लागी अठोट गर र त्याग गर । तर सोचाइको दोबिधामा अल्मिएको एक मनले भन्छ की कुबिचार भएकालाइ कलमको माध्यमबाट परीबर्तन गर्छु भन्नु भन्दा ठुलो मुर्खता अक्र्राे कोही हुन सक्दैन । संसार जस्तो छ त्यसैगरी चल्न दे । तेरो प्रयास ब्यर्थ हो । यो समाजले खाली आलोचक बाहेक अरु केनै गर्न जानेको छ र ? तलाइ थााहा छादै छ नी हिजोको पिडा त्यसैले छोड यो स्थान । जा अब बैदेशीक रोजगारमा । म यस्तै सोचको सुन्यतामा छु । पहिले हाइ हेल्लो गर्नेहरुपनी आज भोली अली टाढीएको तलाइ राम्रो संग थााहा छादै छनी । मानीस चेतनसील भएपनी अतेन्तै अबसरबादी जन्तु हो भन्ने तैले कीन बिर्सेको ? बलेको आगो ताप्नु र निभ्न लागेको आगोमा पानी खन्याउनु हाम्रो समाजको संस्कार नै बनीसकेको तैले भुल्न थालीस । यस्तै सोचमा मग्न नखुलेको मेरो मनलाइ साउनको ढुम्म परेको वाताबरणले झनै गला हठ्याएझै लाग्छ । हुस्सुले स्वएंम र मेरा आस्थाका पाहाड छोप्लाझै । साउनको महिना भएर होला छिन छिनमा आकाासपनी झरीमा रोइरहन्छ, त्रसीद आत्माहरुझै । बेचैन जिबीत ठान्ने आत्माझै म पनी लम्पसार पल्टीएर निदाउने चेष्टा गर्छु । टिनमा ढुङगाको आवाज संगै झनै सातो उड्यो लौ कोही आए जस्तो छ । मुसा र बिरालाको लुकामारीमा पनी आफुलाइ असुरक्षीत ठान्ने अबस्था । बर्षाले मकैका पात बजीरहेका छन एकतमासले चिच्याउन मन छ तर कसैले सुन्नेवाला छैन सुनेपनी को पो आउला र ? प्रहरीत जहीलेपनी घटना घटी सकेपछी पुग्छ भने झन अरु कसको आषा गर्नु । एक तमासले भ्याउकिरी, भ्यागुता, कुकुर रोएको र स्याल रोयको नमीठो आवाज कानको पर्दामा पर्दा कतै यो अक्रौ अनिष्टको सुचक त हैन भन्ने तर्कना । देब्रेतिरको मुटु डरले उफ्रेर दाहीने तीर आउला जस्तो । म मुटुको बेग थाम्ने प्रयास गर्छु तर केही सीप लागेन अनिदै रात भर कोल्टो फर्नु र छटपटाउनु बाहेक अक्र्राे बिकल्प छैन ।

नत घरमा नत बाटोमा, नत अफीस र नत वाताबरणमा सहजता । सबै ठााउ निरास र उराठ लाग्दा । अगुल्टाले हानेको कुकुर बिजुली देखी त्रर्सीन्छ भनेझै त्राससै त्रास । अफीस जााउ, रेडीयो तुलसीपुर जााउ सन्नाटा बिहानको एक्लो जिम्मेवारी गफ गर्ने र सान्त्वना दिने ब्यक्ति पनी नपाइने । झन पछील्लो समय साउन ६ गते सााझ उरहरी ४ हेमनगरमा समसााझै रेडीयो तुलसीपुर संचालक समीतीका अध्यक्ष देशि प्रशाद धिताल हेमराजको एक अपरीचीत समुहले हत्या गरेपछी किन हो झन असुरक्षा बढेको भान भै रहेको छ । हुन त त्यसअघीपनी तुलसीपुरमै गिता, जागेस्वर, बुद्धी र रमेशको हत्या भैसकेको थियो । तर आफनै रेडीयोको अभिभाबक जसले सुचनाको अधिकार स्थापीत गर्न आफुलाइ अहोरात्र सर्मर्पीत गर्नु भएको थियो त्यस्तो ब्यक्तिको हत्या पछी झनै त्यस्तो महसुस भएको छ । उहााको हत्याले संम्पुर्ण रेडीयो परीवार, अधिकारकर्मी, ब्यापारी ब्यबसायी, शुभचिन्तक र आफन्तलाइ ठुलो क्षती भएको छ । सबै तीर सन्नटा छाएको छ । एउटा आस्थाको धरोहरलाइ गुमाउादा सबै स्तब्ध छन । हामी घटनाले सोकाकुल छौ । स्तब्ध छौ, आक्रोसीत भएपनी सम्मेमता अपनाउनु बुद्धीमानी ठानेर सम्मेमीत भै सम्हालीएका छौ । हत्यारा एक दिन सजाएको भागीदार बन्ने छ भन्ने हामी सबैको बिस्वास छ । यस्तो दुखद र कठीन अबस्थामा त्यसको पिडा लेखेर र भनेर मापन गर्न सकीने अबस्था छैन । पहीलो पटक गोली प्रहारको खबर सुन्दा कसैले आफनै मुटु मा घोचेझै पिडा अनुभुत भयो । तारन्तार फोन आउन थाले के भन्ने के गर्ने भन्ने अन्यौल छायो । आफनै अभिभाबकको दुखद खबर आाफै सुनाउनु पर्दाको बाध्यतात्मक परीस्थितीमा कती पीडा भयो होला ? त्यसमा झन बज्ने सोक धुन, अध्यक्षको खाली कुर्सी, भित्र छिर्दा साधै पहीलो पटक नजरपर्ने निर्भीक, निडर, अधिकारर्मी र बिकास प्रेमी एउटा ब्यक्तिको तस्बिरमा माला, वरीवरी समबेदना लेख्नकालागी राखीएका पुस्तिका , सबैकर्मचारीको निन्याउरो र मलीन तथा गिर्दाे मनस्थिती सारै पीडादायी वाताबरण । एकै छिन पनी किन अफीस पस्नुपर्दाेहो भन्ने अन्त्तरआत्मा उब्जने सोच सबै कर्मचारीमा । झन बेलुका अबेर सम्म बस्नु पर्ने र एका बिहानै जिम्मेवारी सम्हाल्न पुग्नेहरुको गिर्दाे भाबना । थाहा छैन घर स कुसल पुग्गेलाकी नाइ । कहीले सम्म यस्तो मनोदसाले राम्ररी काम गर्न सकीने हो । घर परीवार जन र शुभचिन्तकहरुको निरन्तर खबरदारी धेरै नबोल्नु, नलेख्नु अनी समयमै घर आउनु ।

तर काहा त्यसो भनेझै हुन्छ जिम्मेवारी पालनागर्नु पर्छ एउटा कलमजिबीले । नत समयको सिमा नत झरी नत चाडपर्ब नत कुनै बिदा जती बेला पनी तयारी अबस्थामा बस्नुपर्ने अबस्था । एउटा युद्धको सुरक्षार्कीेको झै २४सै घन्टा तयारी बस्नुपर्ने । पत्रकारीतामा भनेझै पत्रकारहरुका श्रीमती रिसले संधै ताता हुन्छन अनी उनिहरुले खाने खाना संधै चिसो हुन्छ । समाज सुसुचित गर्ने र नागरीकको सुचनाको अधिकार स्थापीत गर्ने कार्यमा अग्रसर कलमजीबीहरुमाथीको श्रृङखलाबद्ध आक्रमन र धम्कि । नत आकर्षक तलब, नत जिबनको टुङगो र स्थाइ जागीर तर संधैको जोखीम कस्तो अप्ठेरो पेशा होला भन्ने प्रस्न मनमा उब्जिन्छ ? पछील्लो समयमा प्रेशमाथीको आक्रमन बढनु पत्रकार महासंघका पदाधीकारीको भनाइमा लोकतन्त्रको बिकास देख्न नचाहाने र नागरीकको सुचना स्थापित हुन नदीने तत्वहरुबाट भएको हो । प्रेशलेनै राज्यका निती र नागरीकका मागलाइ जोड्ने पुलको काम गदै आएको छ । सामाजीक कुरीत, कुसंस्कारको अन्त्यको लागी पहल, साहित्यको जर्गेना, सामाजीक र धार्मीक सदभाब कायम गर्नु, सुसाषन बिधीको साषन, ब्याप्त घुसखोरी, अन्याय अत्याचार थिचोमीचो बिरुद्ध आवाज बुलन्छ पार्छ । काही बालीनाली रोग किराले सखाप पारे, जीब जन्तु रोगले सोत्याम्मपारे र समाजमा उल्लेखीय काम गरेर उदाहरणीय कामगर्ने सबैका बारेमा प्रेशले प्रकास पार्छ । यहीकारणनै अहिले हामीले घरमै बसेर बिस्व चिहाउन सकेका हौ । यसको संरक्षण बिना लोकतन्त्र रहादैन । भलै कही कतै चर्चामा आउने र छिटो समाचार दिने नाममा अपरीपक्क पत्रकारहरुबाट गल्ती पनी भएका होलान । अञ्जानमा हुने गल्तीहरुलाइ कसरीलीने ? त्यो बुझाइमा भर पर्ने कुरा हो । चित्त नबुझे अदालन जान पाउने अधिकार सबैमा छ । पत्रकारीता सबै भन्दा छुच्चो पेशा भएकाले यस्ले जस्ले जाहा जस्तो गर्‍यो त्यही प्रस्तुत गर्छ । पत्रकारीताकापनी आचार संहिता छन । योग्य पत्रकारहरुले साधै त्यो पालना गरेकै छन । पत्रकारीतालाइ लाभको पेशा बनाइनु गलत हो । केही पत्रकारहरु राजनीतीमा लीन भएकाले पनी यो स्थिती आएकोहो भनेर तर्क गर्नेहरुपनी छन । हो पत्रकारहरु कुनैपनी अमुकदलको मुख पत्र बन्नु गलत हो । बाहीर जे गरेपनी उस्ले मिडीया हाउसमा पुग्दा र लेख्दा त्यस्तो गन्ध आउन दिन हुन्न ।

रेडीयो तुलसीपुर संचालक समीतीका अध्यक्ष देबि प्रशाद धितालको हत्या हुनपुर्ब पनी अन्य संचार उद्यमीको हत्या भैसकेको छ । धेरै पत्रकारहरुले अनाहकमा ज्यान गुमाउनु परेको छ । बिलेटले लेख्ने औलाहरु चिरी माग्नु पर्ने पीडापनी पत्रकारहरुका सामुछन । यहीले पनी नेपालगंजमा पत्रकारहरुले सुरक्षाको माग गरीरहेका छन । यो पीडा दाङका पत्रकारहरुले यसअघीनै भोग्दै आएको बिषय नौलो होइन । आफनो दबदबा स्थापीत गर्न, चर्चामा आउन र मागीखाने भााडोको रुपमा अपराधलाइ स्थापीत गर्ने खोज्ने मनोबृर्ती बोकेकाहरुबाट यस्तो ब्यबहार पटक पटक दोहरीने गरेको भन्ने बुझाइ पत्रकार महासंघका पदाधीकारीको छ । यसमा प्रहरी र सेनाका जागीर छोडेका, पुर्ब माओबादी सेनाका लडाकु, बेरोजगारहरु र भारतका अपराधीक समुहको चलखेलले काम गरेको छ भन्ने बुझाइ पत्रकारहरुको छ । रेडीयो तुलसीपुर संचालक समीतीका अध्यक्ष धितालको हत्या भएको लामो समय बिती सक्दा समेत नत हत्याको जिम्मा कसैले लिएको छ नत प्रहरीले अहिले सम्म आधिकारीक धारण सार्बजनीकगर्ननै सकेको छ । धितालको सुनियोजीत हत्याकाण्डबारे छानबीन र सत्य तथ्य पत्ता लगाउने उदेस्यले प्रहरी प्रशासन, अधिकारकर्मी, पत्रकार स्वएंम लागेतापनी अहीले सम्म हत्याहुनुको कारण पत्तो लाग्न नसक्नु दुखद हो ।

यस्तो अन्यौलताको अबस्थाले न्याय प्रेमी र स्वतन्त्रताका पक्षपाती सबै निरास र आक्रोसीत भएका छन । जसले घटना झनै रहस्यमय बन्दै गएको छ । सुनियोजीत हत्याकाण्डबारे प्रहरीको भनाइमा नागरीकको तर्फबाट भरपर्दाे सुचना पाउन नसकेको गुनासो गर्छ र त्यो पाउने आषामा ५० हजार पुरुस्कारको घोषना गरेको छ । जहीले पनी प्रहरी घटना भै सकेपछी मात्र पुग्छ, निबेदन दिएपछी मात्र पुग्छ भन्ने सुन्दा प्रहरी प्रशासनलाइ अप्ठ्यारो लाग्दो हो तर सर्बसाधरणको बुझाइमा भने ठिक यस्तै छ । कहीलै प्रहरीले संभाबित दुर्घटना रोक्न सकेन । उसको जिम्मेवारी भनेको दिनभर एक स्थानमा टहलीनु र ठिक छ भन्नु बाहेक अरु केही थोक हैनकी जस्तो भै रहेको छ । जनताकै करबाट उसकै सुरक्षाका निम्ती खटीने प्रहरी प्रर्सासन तिरको बिस्वास घट्दो छ । हेलमेट नलगाएर मोटरसाइकल चलाउनेहरुलाइ रोकी हेलमेट लगाउन आग्रह गर्नु, गाडीमा तल माथी चढेकालाइ ओराली केही बेर हिडाउनु र फेरी उनिहरु केही दुरी पारगरी उनिहरुकै अघी छतमा चड्दा समेत टुलुटुलु हेर्नु बाहेक अरुथोक हैनकी जस्तो छ प्रहरीको जिम्मेवारी । दाङको प्रहरीलाइ राम्रो जानकारी थियो नी तुलसीपुर क्षेत्र सुरक्षाको दृष्टीकोणले अतेन्तै जोखीमपुर्ण बन्दै गएको छ भन्ने । स्वयंम पत्रकारहरु समेत स्थान्तरणहुनुपरेको उस्ले कती छिटै भुलेको ? बिभिन्न ब्यापारीले खेप्नु परेको चन्दा आतंक, बम बिस्फोट र बिभिन्न समयमा भएका अपहरण र हत्याका आरोपीतहरुलाइ समयमै तह लगाउन नसक्दानै यती ठुलो क्षती बेहोर्नु परेको हो भन्ने उस्ले बुझनुपथ्यो । र अझै थप सजगता नअपनाए अरुकती यस्ता काहाली लाग्दा घटना दोहरीने हुन भन्ने कुरा उल्ले कहीले बुझ्ने होला ? प्रस्न उब्जीएको छ । जो सुरक्षाकालागी ठुलो चुनौती हो । प्रहरीले भैरहेका हत्याका श्रङखालाहरु किताबमा मात्रै तथ्याङक झै संङकलीत मात्रै गर्नुले दण्ड हिनता मौलाएको हो । संङक्रमनकालीन यो अबस्थामा दण्डहिनता मौलाउनुका कारण र यस्तो अपराधीक मनोबृती बोकेकाहरु को को हुन सक्छन र तह लगाउने उपय के हुन सक्छ भन्ने बारेमा प्रहरी कहैले गहीएर नलागेकालेनै दाङको सवालमा यस्ता घटना दोहरी रहेका हुन ।

धितालको सुनियोजीत हत्याले परीवारजनले ठुलो क्षती बेहोर्नु परेको छ । दुइ बालीकाले बुवा गुमाएका छन । श्रीमतीले जिबनको साहारा गुमाउनु परेको छ । दाजु भाइ र दीदी बहीनीले दशै तिहार गुमाएका छन । माता पीताले बुढेस कालको साहारा गुमाएका छन । जसकाकारण परीवारजनका आाखा ओभाएका छैनन । परीवार जनले झै रेडीयो तुलसीपुरले आधार स्थम्ब गुमाएका छौ । रेडीयो तुलसीपुरको भबिस्य धरमराएको छ । यातायात ब्यबसायी, ब्यापारी, अधिकर्मीले एउटा निर्भीक, लगनसिल र कर्तब्यनिष्ट ब्यत्ति गुमाएका छन । नेपाली काग्रेसले उदयमान ज्वजल्य तारा गुमाएको छ । धितालको हत्याले धेरै संघ संस्थाले आफनो अभिभाबक गुमाएको छन । धितालका हत्याले तुलसीपुर क्षेत्रको समर्ग बिकासका एक अग्रनी ब्यक्ति खोसेका छन । त्यसैले उहााको अन्तिम श्रद्धाञ्जलीमा मानब सागरनै ओर्लीएको थियो । जन्मेपछी सबैलाइ एक दिन मर्नु पर्छ । यो सत्यलाइ कसैले नर्कार्ने र टार्ने सक्दैन । तर बहुआयामीक ब्यत्तित्व जो बिकास प्रेमी, मानबअधिकार प्रेमी, र संचार प्रेमी थियो त्यस्ता धितालको हत्याभने अस्वाभाबिक तवरले उहााको ख्याती देख्न नसक्नेहरुले गरेकाले यो सबैको चासो बनेको हो । यसको पीडा सबै संग गाासीन पुगको छ । जुन ज्यादै दुखद छ । अब सबै स्वतन्त्रता प्रेमी र न्यायप्रेमीहरुले बुझनुपर्छ उहााको आत्माको शान्तीको लागी सबैले उहााले अबलम्बन गरेको बाटोलाइ मुर्तरुप दिनतर्फ लाग्नु पर्छ । हत्यारालाइ कानुनको कठघरामा उभ्याउन तीर लाग्ने अठोट गनु पर्छ । यातायात ब्यबसायीहरुले आफना पुर्ब अध्यक्षको हत्याको बिरोधमा २१ गते देखी देश ब्यापी आन्दोलनको घोषना गरेका छन । ब्यबसायीहरुले यसक्षेत्रको बिकासमा उहााले पुर्‍याएको योगदानको कदर स्वरुप उहााको सालीक बनाउने बताइ सकेका छन । जो अतेन्तै सकारात्मक कुरा हो । परीवारजनले उहाालाइ राज्यले शहीद घोषना गरीनुपर्ने माग गरेका छन । रेडीयो तुलसीपुर परीवारको पनी त्यही माग छ । यो रेडीयोको नामपनी अब उहााको नाम बाट राखीनु बेश होला , कीनकी धितालनै हो जसले बन्द रहेको रेडीयो संचालन गरी तुलसीपुर क्षेत्रको एक मात्र रेडीयो र दाङको हकमा दोश्रो जेठो रेडीयो संचालनकालागी अतुलनीय योगदान दिनु भएको थियो ।

तुलसीपुर र समग्र पस्चिम क्षेत्रमा सुचनाको अधिकार स्थापना गरी यस क्षेत्रको बिकास निर्मानका लागी उहााले गरेको त्यागलाइ सम्मान गर्नु सबैको कर्तब्य हो । रेडीयो तुलसीपुर मात्र एक त्यस्तो संस्थाहो जस्ले तुलसीपुरमा अंचल अस्पताल स्थानाकालागी अहोरात्र लागीपर्‍यो । पातुखोलामा पुल , टरीगााउको एरपोट, डिपो कार्यालय, तुलसीपुरमा मालपोतको शाखा कार्यालय, बिद्युतको शाखा कार्यालय तुलसीपुर नगरको बिकास बृद्र्धी र यहााको ब्यापार बृद्र्धीमा रेडीयो तुलसीपुर कोषेढुङगा बनेको अबस्थामा यस्लाइ भत्काउने दुस्साह स्वस्प उहााको हत्या भएको हो । स्वर्गीय धिताल संग त्यसरी लामो उठबस र उहााका बारेम नजीकबाट अध्यन गर्न नपएतापनी मेरो स्मरणमा रेडीयो तुलसीपुरका अध्यक्ष धिताल अतेन्तै सरल ब्यत्तिहुनुहुन्थ्यो । रेडीयोमा केही कुराको अभाब र आबस्येकता परे उहाालाइ भने पुग्थ्यो । लामो समय सम्म तलब रोकीदा उहाालाइ भने सहजै पाइन्थो । कर्मचारीलाइ समयमै तलब खुवाउनुपर्छ भन्ने सोच्ने ब्यत्ति हुनुहुन्थ्यो उहाा । उहााको अभाब चीर पर्यन्त खटकी रहने छ । श्रद्धा सुमन अग्रज दाजु । यहााले देखाएको बाटो भुल्ने छैनौ ।

सह संम्पादक

रेडीयो तुलसीपुर

लगातार ६ पटकको मतदान व्यर्थ

नारायण खड्का

तुलसीपुर

लगातार ६ पटकको मतदान व्यर्थ भएपछि प्रधानमन्त्री चयन प्रक्रियाप्रति नागरीकमात्रै नभई राजनीतिक दलहरु पनि स्वयं उदासीन बनेका छन् । राज्य संयन्त्र रामभरोसामा चलेको छ । जताकतै अस्त ब्यस्तता मौलाएको छ । समयमैसरकार गठन नहुदा बजेट पारीत हुन सकेको छैन । जसका कारण कर्मचारीको तलब रोकीदा दैनीक हुने कृयाकलाप संचालमा समस्या बढ्दो छ । बिकास निर्मानकालागी बजेट समयमै नआाउदा आाउदा दिनहरुमा बजेट फ्रिजहुने समस्या झनै बढ्ने संभाबना बढेको छ । घुस खोरी कालो बजारीले आकास भेदन गदै छ । दाङमा हालै एक कृषक रासायनिकमलको मुल्य सुन्दा ह्ृदयघात भै मरेको खबर प्रकासमा आयो । देउखुरीमा फेरी पर्नी अक्र्राे बालात्कारको घटना दोहरीयो । घोराही र तुलसीपुर आसपासका स्थानमा चन्दा आतंक झनै बढदो छ । घरमै बम राख्ने र घरनै उडाइदिने सम्मका घटना सामान्य बन्दै जानुले नागरीक बेचैन छन । नागरीक स्वतन्त्रता, प्रेश स्वतन्त्रता, स्वतन्त्र न्यायपालीका जस्ता कुराहरुको यस्ले धज्जि उडाएको छ । जताततै सबैकुरा पैंशामा मोलतोल हुन थालेका छन । सामान्य काम गर्दा समेत स्थानिय निकायमा पैशा नखुवाए भनेको समयमा काम नहुने स्थिती बढदै गएको छ । यो सबैको जननी समयमै सरकार नबन्नु नै हो । 



यसअघि झै प्रधानमन्त्री निर्वाचनको पूर्वसन्ध्यामा आ–आफ्नो पल्ला भारी बनाउन दौडधूपमा व्यस्त रहने राजनीतिक दलहरु सातौं चरणको मतदानको अघिल्लो दिन निष्क्रिय देखिनुले पनी त्यसको पुष्टि गर्छ ।



प्रधानमन्त्रीको निर्वाचनमा उम्मेदवारी खडा गरेको एकिकृत नेकपा माओवादीमा अहिले चरम बिबादमा मुछीएको छ । संसदलाइ खसीको टाउको राखी कुकुरको मासु बेच्ने स्थान भनी यसअघी माओबादीले गर्ने गरेको आलोचना र टिप्पनीमा अहिले उ आाफै चुर्लुम्म डुबेको छ । पछिल्लो समयमा संसद खरीदकालागी माआोबादीले चिनिया एक ब्यक्ति संग माग गरेको ५० करोड र माले महासचिब सिपी मैनालीले  ५ करोडमा माओबादीले बार्गेनीङ गरेको भन्ने कुरा त्यसैका द्योतक हुन । भलै माओबादीका बिदेश बिभाग प्रमुख कृष्ण महराले यो बदनीयत पुर्ण तरीकाले आएको र त्यो आफनो आवाज नभएको दाबी गरेका छन । तर ठााउ ठााउबाट आएका यस्ता कुराले हावा चलेमा मात्र पात हल्लिन्नछ भन्नेमा बिस्वास गर्नेहरुलाइ भने पत्याउन ग्राहे भएको छ ।  सर्बहारा बर्गकोलागी राज्य सत्ता र संचालन प्रकृयामा ब्यापक परीवर्तन आबस्येक रहेको निष्कर्ष सहीत देशमा उस्ले शसस्त्र युद्ध लडेका र ज्यान गुमाएका आफन्तहरुलाइ यो झनै अ‍ैठन साबीत भएको छ । जो आएपनी कानै फाटेका । यसले दलहरुको शाख घटएको छ । माओबादी संबिधान सभाबको सबै भन्दा ठुलो दलको हैसयतमा छ । ठुलोभाको नाताले सरकारको नेतृत्व पाउनुपर्छ भन्ने तर्क सही होला तर सहकर्मी दलहरुको बिस्वास आर्जन गर्ने नलागी आफनै नेतृत्वमा सरकार निर्मानकालागी संसद खरद बिक्र्रीमा लाग्नु अनैतीकताको पराकाष्टा हो । जतीसुकै आर्दर्ष र भ्रमका कुरा ओकलेपनी माओबादीमा चरम सत्ता लिप्ला देखीएको छ । उ ठिटा, बिटा र इट्टाको राजनीतीबाट मुक्त हुन नसकेको दोष अन्य दलहरुको छ ।

माओबादी र कााग्रेसबाट उम्मेदवारी बनाइएकाहरु  पटक पटक  प्रधानमन्त्रीको निर्वाचनमा पछाडीदा समेत अझे निन्दामाझै बरबराएको देख्दा भने नागरीकलाइ दिक्क लागी सकेको छ । नेपाली कााग्रेसलाईे निर्वाचनभन्दा असोज १ गतेदेखि राजधानीमा सुरु हुने १२ औं महाधिवेशनको चटारो छ । त्यसैले पनी अब कााग्रेसको अधिबेसन पुर्ब प्रधानमन्त्रि चुनीन ग्राहे छ भनेर लख काट्नेहरु बढ्न थालेका छन । एमाले र मधेशी मोर्चाहरुको तथस्टताको यो नाटक कहिले सम्म हो बुझी नसक्नु जस्तै भएको छ सर्बसाधारण नागरीकलाइ ।



सहकर्मीलाई प्रधानमन्त्रीमा विजय गराउनमा भन्दा कााग्रेसका नेता कार्यकर्ताहरु पार्टीमा आफ्नो स्थान सुरक्षित गर्नका लागि उम्मेदवारी घोषणामा वयस्त छ ।



 पार्टीका वरिष्ठ नेता शेरबहादुर देउवा प्यानलले उम्मेदवारी घोषणा गरीसकेको अबस्थामा कार्यवहाक अध्यक्ष सुशील कोइराला पनि आफ्नो उम्मेदवारी घोषणाको तरखरमा हुनुहुन्छ ।



उपसभापति रामचन्द्र पौडेल भने प्रधानमन्त्री निर्वाचनमा व्यस्त रहेकाले पार्टी भित्र पनि उहााको स्थान सुरक्षित हुने , नहुने खतरा बढेको छ ।



यस्तै तटस्थताको माला जपिरहेको नेकपा एमाले प्रधानमन्त्रीको निर्वाचन प्रक्रिया विफल भए सहमतिको नाममा फेरि नेतृत्व लिने दाउमा देखिन्छ भने तटस्थताको अस्पष्टताकै बीच मधेशी मोर्चा पनि विभक्त हुने रेखाहरु प्रष्टै भएको छ ।



सहमतिको आधारपत्रमा प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवारी दिएका दलहरुलाई सहमति गराउने प्रयत्नमा लागेको मोर्चा स्वयंसाग असहमत हुादै मधेशी जनअधिकार फोरम नेपाल अलग भइसकेकोले त्यस्तो संभाबना बढेको हो ।

फोरमले २५ सभासद् सहित अब हुने निर्वाचनमा एनेकपा माओवादीका उम्मेदवारलाई समर्थन गर्ने सार्बजनिक गर्नु र यसअघीको ११ सभासदके फ्रोलोर क्रसले पनी अब कुनै पनी दलहरु गल्दै र ढल्दै जानेहुनकी भन्ने आशंका पैदा भएको छ । यदी दलहरु यसरीनै टुट्दै र फुट्दै गएमा झनै स्थिती बिकराल हुने निस्चित छ ।

मोर्चामा बााकी तीन दलले नयाा रणनीति बनाउने भनिएपनि उसले माओवादी बाहेकको उम्मेदवारलाई समर्थन गरिहाले पनि कुनै औचित्य नरहने भएकाले उसको निर्णयलाई खासै महत्वका साथ हेरिएको छैन ।



प्रधानमन्त्रीेको निर्वाचन प्रक्रिया सुरु हुनपूर्व सहमतिको वातावरण बनाउने भन्दै चम्किएका साना दलहरु पनि अहिले सेलाएका छन् । साना दल मध्येको एक नेकपा माले दुई चिरा भएपछि अन्य साना दलहरु अगुल्टाले हानेको कुकुरजस्ता भएका छन् ।



१२ बुादे समझदारी यता पटकपटक सहमतिको सेतु भन्दै आएका नागरिक समाजका प्रतिनिधिहरु पनि अहिलेको राजनीतिक परिस्थिति र अन्यौलता देखेर थकित भएका छन् । पछिल्लो पटक नागरिक समाजका अगुवा श्याम श्रेष्ठ र पद्मरत्न तुलाधरले गर्नुभएको पहल पनि फिक्का साबित भएपछी झनै उनिहरु निरास भएका हुन ।

अन्यौलता र अस्पष्टताकै भुमरीमा परेर अर्थतन्त्रका परिसूचकहरु ओरालो लागिरहादा सरकारी कर्मचारीहरुलाई दशैंमा तलब पाइने हो कि होइन भन्ने चिन्ताले पिरोलिरहेको छ । राजनीतिक अन्यौलताले सेयर बजारमा मात्र होइन दशैंसम्म पूर्ण बजेट नआए स्वास्थ्य चौकीहरुमा सिटामोलको आपूर्तिमा पनि भारी अंकको गिरावट आउने निश्चित छ ।



राजनीतिक वृत्तका सबै सरोकारवालाहरुमा छाएको सुस्तताको केन्द्रमा भने अहिले सीमा पारीका शक्तिहरु प्रबल देखिएका छन् । प्रधानमन्त्रीको निर्वाचन प्रक्रिया अल्मलिनाले भूमिका लम्बिरहेको कामचलाउ सरकारको अकर्मण्यताले सीमा पारिका प्रभावहरुलाई स्वागत गरिरहेको छ । चिन र भारतको बढ्दो सक्रियता स्वाभीमानी र सार्बभौम संंम्पन्न नेपालीकालागी चिन्ताको बिषय हो् । भारतले बहुलबादी दलहरुलाइ तान्ने र चिनले माओबादीलाइ तान्दा पृथ्बी नारायण शाहको शब्दमा बिचको तरुलको अबस्था के होला भन्ने चासो र चिन्ता छाएको छ । राष्ट्रसंघिय मिसन अनमीनको म्याद थप्ने की नथप्ने भन्ने बारेको बिबाद पनी चरम शिमामा पुगेको छ । माओबादीलाइ अन्मिनले अंकमाल गरेको , उसका लडाकु हतीयार सहीत निक्ली अराजकता मच्चाउादा समेत नदेखेको झै गरेकाले अनमिन बिबादमा तानिएको अन्य दलहरुको आरोप छ । अब अनमिनको क्षेत्राधिकार घटाएर नेपाली सेनाको अनुगमन गर्ने नपाउने ब्यबस्था हुनुपर्ने माग पनी दलहरुका बिच बिबादको अर्काे निहु बनेको छ ।



डाबर कम्पनी प्रकरणदेखि अडियो टेप प्रकरणसम्म आइपुग्दा भारतले गरेको खुला हस्तक्षेपले नेपाली जनताले अब नयाा शिरा नसोच्ने हो भने नेपालको राजनीतिक र आर्थिक स्वतन्त्र भविष्य हुनेवाला छैन भन्ने संकेत दाङका संचारकर्मीले पनी दिइ सके ।



यसर्थ सात पटकको मतदानको तयारी भइरहादा प्रधानमन्त्रीको निर्वाचन प्रक्रियाप्रति दलहरुसमेत निरपेक्ष हुादै जानुले संसदीय प्रणाली र राजनीतिक दलहरुको भूमिकामाथि पनि प्रश्नचिन्ह खडा भइसकेको हुादा नयाा उचाइबाट निकासको मार्ग पहिचान गनुपर्नेमा विश्लेषकहरुले जोड दिएका छन् ।

लडाइ भन्ने बित्तीकै असहज लाग्छ

नारायण खड्का

जेठ ३० दाङ

लडाइ भन्ने बित्तीकै हामी सबैलाइ असहज लाग्छ । मनभरी भुइचालो जान्छ । झन म जस्तो चिकेन हर्ट भाकाहरुको के दशा हुादो हो ।  पहीलै सात कोस टाढा भाग्न मन लाग्छ । कतै भैपरी आउने घटनाक्रममा समेत गोडाहरुले काम गर्न छोड्छन । जेहोस जन साधारणको बुझाइमा यस्लाइ मुक्का मुक्किको रुपमा लिने गरीएको छ । लडाइको साब्दीक अर्थ जे होस ।  लडाइका पनी चरण र अबस्था हुन्छन । लडाइ प्रत्येक क्षेत्रमा छ । यसका पनी आफनै सिमा र मान्यताहरु हुन्छन । त्यो परिस्थिती र त्यसमा सहभागी पात्रमा निर्भरहुने कुरा हो । लडाइ बैचारीक मात्र भए राम्रो हो । सैधानितीक असहमतीकै कारण अहिले नेपालमा अस्थिरता पैदा भएको हो । भन्निछ, यही जुङगाको लडाइमा दलहरु अल्झिराखेका छन । यही कारण दलहरुले शान्ति र बिकासकोलागी राजमार्ग बनाउन नसकेका हुन । बिमतीका कुराहरु निमय भित्रै रहेर ब्यक्त गर्नु नैतीक र लोकतान्त्रिक मान्यता हो । यो अधिकार राज्यको निती अनुसार प्रत्येक नागरीकमा हुन्छ  ।  भौतीक आक्रमनमा नआउादा सम्मको अबस्थालाइ सहजरुपमा लिन सकिन्छ । तर एटउा योग्य, अनुसासीत ब्यक्तिपनी जिबनमा २ पटक भने लड्नै पर्छ रे ? इनाम र इज्जतका खातीर । जब कुनै नागरीक देशको प्रर्तीनिधीत्वगदै कुनै खेलमा सहभागी हुन्छ त्यसको लडाइ मुलुकको इज्जत र प्रतिष्ठा बन्न पुग्छ । उस्ले हिर्काउने प्रत्येक मुक्का , किकमा राष्ट्रको उत्साहा, आबेग र धड्कन मिसीएको हुन्छ । उस्ले खेलहरुमा सहभागीता हुादा प्रदषनगर्ने कला र क्षमता त्यस देश संग जोडीन पुग्छ । जसले ब्यक्ति र राष्ट्रलाइ चिरपरीचीत बनाउदै सुनौलो इतीहास पनी रच्न पुग्छ । त्यस्तै अक्रौ लडाइ त्यतिबेला लड्नुपर्छले जतीबेला कसैले जोर जबरजस्ति गरेर चेलीबेटीको अस्मिता लुट्न खोज्छ । आफनै आाखा अगाडी बिना कुनै गल्ति आफनै चेलीबेटीमाथी बलजफती गर्दा समेत मुक दर्षक बनेर हुर्नु भन्दा आाखा फोडुनु उपयुक्त हो । अन्याए र अत्याचार सहनु कीत लाछीपन हो की भने नपुाङसकता

बाहेक अरु केही हैन भन्नेहरुपनी धेरै छन ।  खेलले मानिसमा शारीरीक सुसङगठनका साथै स्फुर्ती दिन्छ । भुडीलागेर टमाटर जस्तो

देखीदैन । सामान्य उठबस गर्न सजिलो हुन्छ । स्मार्ट हुन्छ । सामान्य नागरीक भन्दा उ निरोगी हुन्छ । ब्यबसायीक रुपमा खेलजगदमा लागेकोहरुमा राम्रो कला र सिपको बिकास हुन्छ । स्वच्छ सरीरमा स्वच्छ दिमाग रहन्छ भन्ने बिस्व स्वास्थ्य संगठनको मान्यता छ । एउटा भनाइनै छ नी धजभल धभबतिज ष्क यिकत लयतजष्लन ष्क यिकत, धजभल भमगअबतष्यल ष्क यिकत कयmभ तजष्लन ष्क यिकत दगत धजभल जभबतिज ष्क यिकत बिि तजष्लन ष्क यिकत । यसको मतलब जब कसैको स्वास्थ्यनै खराब हुन्छ त्यसको अब केही बााकी रहादैन । जो ब्यक्तिमा सारीरीक दुर्बलता हुन्छ वा रोगी हुन्छ त्यो अरुको बोझ बनेको हुन्छ । उस्ले आफनो जिबनकालागी आर्थीक जोहो गर्न सक्दैन, उस्लाइ पर निर्भर भएर बााच्नुपर्ने अबस्था आाउछ । रोगी ब्यक्तिहरु कुनै पनी देशको लागीपनी त्यती उपयुक्त मानिदैनन । किनकी उस्ले देशकालागी निर्बाहगर्नुपर्ने भुमीका दिन सक्दैन । योगदान गर्न सक्दैन ।

 रोगी ब्यक्तिहरुको संख्या अधिक भएको देश आर्थीक हिसाबले पनी असफल मानिन्छ । परीवारमा पनी त्यही हो । उनिहरुले समय समयमा उपचारकालागी अस्पताल जानुपर्ने भएकाले आर्थीक क्षती हुन्छ । हुनत मानिस शारिरीक हिसाबले मात्रै हट्टा कट्टा भएर हुादैन । हट्टा कट्टा उल्लुको पठ्ठा भन्ने उखान झै उसमा शारीरीक, सामाजीक र मानसीक निरोगीपन पनी हुनुपर्छ । ब्यक्तिले समाजमा प्रदर्षन गर्ने ब्यबहार र  उसको बौधीक प्रदर्षन भए सुनमा सुगन्ध हुन्छ । पाठक बृन्द याहा जिबनमा खेलको महत्वका बारेमा कुरा गर्ने जमर्काे गदैछु एक खेलाडीका नाताले । खेलाडी देशका गहना हुन । उनिहरुलाइ राष्ट्रको सहयोग चाहिन्छ । नेपालमा पनी धेरै राम्रा खेलाडी छन । तर उनिहरु बिचमा खेल जिबन त्याग्न बाध्य हुन्छन । कारण अनेक छन । पहीलो कुरा त खेलाडीका लागी आबस्येक कुनै पनी भौतीक पुर्बाधार निर्मान भैसकेका छैनन । आबस्येक कबर्डहल छैनन । घर परीवारबाट पनी खेलाडीलाइ

केही प्रोत्साहान छैन । डााडा कााडामा उर्फेर दगुरे के बाादरझै गरेको ? भन्ने मान्यता अझै धेरै अभिभाबकमा छ । खेल मैत्री बाताबरण नहुादा अभ्यास गर्दा समेत धेरैले कुरा काट्छन ।  लौ तैले खेल खेलेर के पााउछस , कस्लाइ हान्नलाइ खेल खेलेको ? काम गरेको पो माम पाइन्छ, काम कुरो एकातीर कुम्लो बोकी ठिमीतीर,  यो सब छोड भन्ने जवाफ बुझने भनााउदा ब्यक्तिहरुबाटै सुुझाब आाउ छ । अभिभाबकलाइ तेरो छोरा छोरीले यो खेल खेलेमा पछी तिमीहरुलाइ नै छाड्दैन भन्ने गलत धारणा अझै हाम्रो समाजमा ब्याप्त छ । सबैको बुझाइ यस्तै छ भन्नु गलत होला तर प्राय सुख सयलमा हुर्केकाहरुका सञ्तानले खेलमा सहभागी भै कष्ट बेहोर्ने झन्झट बेहोदैनन । कुनै पनी एकल स्पर्धा होउन की सामुहीक त्यसमा प्राय भिडने मध्यम बर्गीय तथा निम्न बर्गीय परीवारका

सञ्तान हुन । रहरले केही समयकालागी खेलमा सहभागी हुन चाहाने र ब्यबसायीक रुपमा खेल खेल्नेहरु बिचको लगाब र अन्तर धेरै हुन्छ । जस्ले ब्यबसायीक रुपमा खेल्न चाहान्छ त्यो मध्यबर्गीय नै हुन्छ । उस्लाइ घरको काम धन्दा र झमेलाले खेल छाड्नुपर्ने अबस्था आइलाग्ने गरेको छ । यसमा राज्यले स्पष्ट निती बनाइ उनिहरुको जिबन प्रर्यन्त आर्थीक भबिस्यको सुरक्षा दिलाउन सक्नु पर्छ । नेपालको इतीहास हेर्दा दलहरुले खेलाडीहरुलाइनै उपयोगगरी आफना उदेस्य पुरा गराएका छन । त्यो तत्कालीन राजतन्त्र देखीनै देखीदै आएको छ । आन्दोलन चर्कीदा खेलाडीहरुनै प्रयोग हुन्छन । यसलेपनी खेलाडी र खेलको शाख घटाएको हो । अहिले पनी खेल जस्तो क्षेत्रमा राजनितीक संङक्रमन बढ्दै महामारी बन्दै गैरहेको छ । खेल क्षेत्रमा लामो अनुभब संङगालेका भन्दा पनी सााझ बिहान बिजुलीपानीमा ब्यस्त रहने ब्यक्तिहरुनै खेलकुद समीतीका टिकाराम भै जिम्मेवार पदमा आसीन छन । यसले गर्दापनी योग्य खेलाडीको मनोबल गिरेको छ । दलहरुले खेलाडीहरुनै प्रयोग गरेर लाठी, हात र मुक्का चलाउन सिकाउने क्रम नेपालमा पहीले देखीनै जारी छ । यो अन्त्य हुनुपर्छ । खेलाडीहरुपनी यसबाट जोगीन नसक्नु , क्षनीक स्वार्थ र  लालचमा परी खेल क्षेत्रकै अपमान गर्नु गलत हो । यो अमुक पार्टीमा छ भन्ने सुन्दा पनी अन्य फरक बिचार राख्ने खेलाडीले खेल छाड्ेका छन ।

प्रशीक्षकहरुलाइ समय समयमा दिइने पुनर ताजकी तालीम पनी अहिले बन्द भैसकेका छन ।  यसले गर्दा योग्य प्रशीक्षको अभाब पनी खेल क्षेत्रले भोगीरहेको छ । दैनीक रुपमा खेलमा नाया टेक्निक र प्रबिधी भित्रीने गर्छन तर त्यो नेपाली खेलाडीले समयमै पााउदैनन । नेपालको खेल इतीहासमा दाङको राम्रो स्थान  छ । कुनै समय राष्ट्रिय र क्षेत्रीय तहमा आफनो स्वर्नीम इतीहास कोरेको दाङ अहिले गुमनाम जस्तै छ । ती खेलाडी अहिले कता हराय कता । करााटे , तेक्वान्दो, बक्सिङ, फुटबल र क्रिकेटमा धेरै राष्ट्रिय खेलाडी दाङले नजन्माएको हैन तर उनिहरु अहिले काहा छन के गदै छन कसैले सोध खोज गरेको छैन । कोही वाइसीयल, कोही युथफोर्स,कोही तरुणदल, कोही मधेसीदल, कोही थरुहटमा लागी कुटपीट र हानमारमा ब्यस्त छन । तर इमान्दार कोही खेलाडी चााही सामान्य ध्याब्लीको पसल खोली दैनीक ५० रुापैयापनी कमान नसक्ने अबस्थामा पुगेका छन । ती राम्रा खेलाडीको गुनासो भनेको कती बर्ष पसीना बगाएर खेल खेल्यो , जिल्लाको नाम राख्यो , जितेको छेनमा एक छिन सबैले ताली बजार त्यसपछी अहिले कसैले चिन्दैन त्यसैले मैले त खेल छााडे भन्ने गरेको सुनिन्छ । कोही बोल्नै पनी डर लाग्ने गरी ग्याङमा भेटीन्छन त कोही चौबिस घन्टे भएर हिडेको देख्दा गुरु हो भन्न समेत लाज मान्ने अबस्थामा भेटीन्छन । लामो अनुभब संङगालेका पाका खेलाडी यसरी खेल जगतबाटै पाखा लाग्नु पनी जिल्लाको खेल जगत धारासाही बन्ने प्रमुख कारण हो । जस्ले स्थानिय स्तरमा प्रशिक्षण गरीरहेका छन उनिहरुलेपनी त्यसबाफत अतेन्तै कम पारीश्रमीक पााउछन । त्यस्तै बढ्दो जन संख्या बृद्धीका कारण पहीलेका खेल मैदान पनी अतिक्रम हुदै गएका छन । खेल मैदान नजिक नहुादापनी खेलाडीलाइ अप्ठयारो भैरहेको सत्य हो । ग्रामिन भेगमा फुटबल खेल्ने मैदान अब अतेन्तै सिमीत बन्दै गएका छन । यसले गर्दा पहीले ग्रामीन भेगमा हुने खेलहरु हुनै छाडेका छन । खेल क्षेत्रको पुनर जिबनकालागी बिद्यालय तहबाटै अब फेरी नाया प्रतीभा छनौट हुन जरुरी छ । निजी बिद्यालयहरुमा खेलका लागी भनेर चर्काे रकम असुल गरीने गरेता पनी प्रायमा नत खेलनै

 खेलाइन्छ नत खेल मैदान नै छन । ग्रामिन भेगका किसोर किसोरीहरु सााझ बिहान खेतबारीको काममा तल्लीन रहने भएकाले उनिहरुमा बढी इस्टामीना हुन्छ । खाली उनिहरुमा सिपको बिकास गराए पुग्छ । तर यो दुर्भाग्य नै होकी जाहाबाट धेरै आषा हुन्छ त्याहा खेलको लागी आबस्येक पुर्बाधारनै छैनन । कतीपय नेताहरुले चुनाबमा खेलकुदका सामार्गी बितरण गरेरपनी चुनाब जितेका प्रशस्तै उदाहरण हामी संग छन । ग्रामिन भेगका युवाहरुमा अहिलेपनी एउटा राम्रो फुटबल र भबिलकै समस्या छ । त्यसैलेत गााउमा पुग्ने नेताहरुलाइ उनिहरु चुनाबमा सहजै भन्छन जस्ले हामीलाइ खेलकुदका सामार्गी किनीदीन्छ त्यसैलाइ मतदान गछौ भन्नु खेल

प्रतीको कम्ता झुकाब हैन । यो चाहानालाइ क्षणीक उपयोग गर्नुभन्दापनी दिर्घकालीन रुपमा सदुपयोग गरे राष्ट्रलाइ अबश्य उचाइमा पुर्‍याउने छ । समाजमा खेल क्षेत्रलाइ सहीतरीकाले नबुझन सक्नुको परीणाम खेल क्षेत्र धारासायी बन्दै गएको हो । यो बुझन जरुरी छ की खेल सामाजीक रुपान्तरको महत्वपुर्ण अभियान हो । यदी युवाहरुलाइ समयमै अबसरको श्रृजना गराइ उनिहरुमा निहीत उर्जालाइ सही सदुपयोग गरे समाज र देशनै अनुसासीत बन्ने निस्चित छ । यसले समाजलाइ नकारात्मकता तर्फ जान बाट जोगाउने छ । अहिले साना साना नानीहरुपनी तास, जुवा तथा कुलतमा लागेको भेटीन्छन । धुर्मपान र मध्यपागर्ने युवा युबतीको संख्या बढ्नु

भनेको देशमा फोक्सोको क्यान्सर बढाउनु हो । यो रोक्न राज्यपक्षबाट र अभिभाबकहरुले पनी आफना नानीहरुलाइ खेलको महत्व बुझाइ यसमा सरीक गराउनु पर्छ । युवा जमात कुलतमा फस्दा समाजमा हत्या र हिंसा ब्याप्त हुन्छ ।

उनिहरुलाइ खेलक्षेत्रमा आक्रर्षीत गर्ने सके खराब कुराको अन्त्य हुने छ ।  खेलक्षेत्रको नारानै छ अनुसासन, गतीसीलता र बिकास । उनिहरुमा खेलले यो कुरा भरी दीने छ ।  खेल आर्थीक, सामाजीक, साास्कृतीक र राजनितीक लागाएत हरेक क्षेत्रमा गती दिने माध्यम भएकाले यसको बिकास आबस्येक छ ।

अहिले बिश्वको ध्यान अफ्रिकी मुलक दक्षिण अफ्रिकामा जारी १९औ बिस्वकप फुटबलमा छ । अब हामीमा कस्ले जित्छ र कस्ले हार्छ भन्ने कौतुहलता बााकी छ । हामी श्रृङखलाबद्ध त्यही सोचगदै प्रतीक्षामा दिन गन्ती गदै छौ । जस्ले जित्छ त्यै मेरो भाले भनझै हामी त्यसैको प्रशंसक बन्ने छौ । आाफुले रोजेकोले हारेमा केही खिन्न बनदै ।  दक्षिण अफ्रिकाले नेपाल भन्दापनी धेरै काहालीलाग्दो रंगभेदी इतीहास बोकेको छ । रंगभेदी आन्दोलनका प्रनेता नेन्शन मन्डेलाको अथक प्रयासले अहीले त्यो देश बिस्वकप आयोजक बन्यो । २८ बर्षपछीको कठोर जेल जिबन पछी मुक्तहुादा मन्डेलाले भनेका थिए तयमबथ ष्बm ाचभभ ाचभभ बक बष्च। उनले आफनो राष्ट्रलाइपनी रोग, भोक, रंगभेद र राजनितीक अस्थितरताको जजरता बाट मुक्ती दिए । त्यही मन्डेला हुन जस्ले आफुलाइ चरम याताना दिने गोराहरु संग बदला लिएनन । बरु आाफु राष्ट्रपती भैसकेपछी उप राष्ट्रपती र मन्त्रिहरुमा उनिहरुलाइ सामेल गरे । देशलाइ जन चाहाना अनुरुप संबिधान दिए । सक्ता र पदको लालचमा पर्नु हुन्न भन्ने मान्यताकासाथ अहीले राजनिती देखी टाढै रहन राजनीत सन्यास गरेका छन । रंगभेदको महामारीले ग्रस्त देशलाइ त मन्डेलाले मुक्ति दिलाए भने झनै हाम्रो देशमा त नत रंग भेद र जातीय भेदनै टडकारो रुपमा आएको छ । यो समाधान गर्न कती समय लाग्ला र ? तर त्यसकालागी नेतृत्व वर्गमा त्याग र इच्छा शक्ति चाहीएको छ । अहीले नेपालमा खेलका साधारण नियम पनी राजनितीक दलहरुले उलङघन गरेको जन गुनासो छ । जसले गर्दा

निर्धारीत मिती ०६७ जेठ १४मा जनपछीए संबिधान दिने सपना तत्कालकालागी अबसान भएको हो । त्यसैले सबैभन्दा बढी यो बिस्वकप फुटबल राजनितीकदलका शिर्ष नेताहरुले हेरी मन्डेला झै त्यागी र दुरदर्षी बन्न सकुन । देशलाइ मन्डेलाले भनेझै बिद्यमान राजनिती अस्थिरताबाट मुक्त गराइ हावा जस्तै स्वतन्त्र राज्य स्थापना गर्न लागुन । किनकी राजनितीक स्थायित्व कायम नहुादा सम्म याहा खेल क्षेत्रले पुनर जिबन पाउने संभाबना छैन ।

धन्यबाद ।

जेठ र अषाद गृष्म ऋतु भएरै होला अहिले प्रचण्ड गर्मी छ

नारायण खड्का
जेठ ०६७/ ६ गते
तुलसीपुर

जेठ र अषाद गृष्म ऋतु भएरै होला अहिले प्रचण्ड गर्मी छ । मनहरु रुखको सितल छाहारीको खोजीमा छन । तर खोजे जस्तो नजिकमा सितलताको प्रर्तीक रुख नहुदा मनहरु बेचइ भै यत्र तत्र भौतारी रहेका छन । आफनो मात्रै स्वार्थ सिद्धगर्ने होडबाजीका कारण प्राकृतीक चिज बस्तु माथी आधुनिक भनाउदा भद्र भलादमीहरुले बिद्यी र प्रकृया मिच्दा पृथ्बीमा दिनानु दिन तापक्रम बढ्दै गैरहेको मौसम बिज्ञहरुको मत छ । आफु अनुकुल बनाउन मनपरी प्रकृतीका लोपउन्मुख र अनमोल बस्तुहरु मान्नेहो भने ब्रह्माद्धारा रचित श्रृष्टीको नास गदै जानु सुन्दर बुट्टाहरु च्यातेसरी हो । अहिले देखीएको जलबायु परीबर्तन त्यसले प्रकृतीका स्वभाबिमा मात्रै हैन मानबीए सभ्यतामा नकारात्मक असर पुग्ने बिज्ञहरुको चासो र चिन्ता छ । समयमै भनी जती बर्षा नहुन, अत्याधिक तापक्रम बढ्नु, अतीबृष्टी र अनाबृष्टीका कारण कतै खडेरी त कतै बाढी पहीरो र डुबान, भुइचालो जस्ता प्राकृतीक बिपत्ती त्यसैका परीनती हुन । जसले सरुवा जन्य बिबिध रोगका घातक किटानु हुर्काउने हुदा महामारी निम्त्याइ जन जिबन  जोखीममा पार्छ । पहीलाको झै हिमाल पाहाड र तराइको पहीचानमा गुनात्मक रुपमा संङक्रमन बढाउदै छ । किनकी एक प्रदेशमा हुर्कने, बढ्ने फल्ने र फुल्ने बालीनाली, पशुपंक्षी र बोटबिरुवा अहिले आफु अनुकुल वाताबरणमा स्थान्तरण हुदा श्रमजिबी बर्ग र कृषकलाइ अन्यौलताको भुलभुलैयाले पिरोलेको छ । उनिहरुले तीन तीरबाट घेरेको भारतको सबै भन्दा नकारात्मक संङक्रमन तराइमा भोगेका छन । भने जिबनीय दृष्टीले सुरक्षीत मानिएको उत्तरमा चिनको प्रदुर्षन त्यही गतीले बढ्ने होकी भन्ने आशंका बाट भएबित छन । कतीपए बुझ्रुकका बिस्लेसनमा एक प्रदेशमा मात्र हुर्कने बढ्ने बस्तु आफै अनुकुल स्थानमा स्थान्तरणहुनु समाबेसी र संघीएताको उच्चतम नमुना होला तर त्यसले ब्याप्त हत्या हिंसा र कानुन उल्ङघनको स्थितीलाइ झनै मलजल पुग्ने नागरीकमा त्रास छ । यसले गुनस्तरीय जिबनको उपभोगगर्न नागरीक अधिकारको त परै जावस अहिलेको स्थितीमा धेरै मानिसले आफना आधारभुत आबस्येकतापनी परीपुर्ती गर्न पाएका छैनन । यो कुरामान्न राज्य संचालकहरु अबस्यपनी सहमत हुनेछैनन । तर युएन डिपीको सन २००१ को बिस्व मानब बिकास सुचाङक प्रर्तीबेदनमा नेपालको स्थानमा अन्त्यमा देखाइनु , यसीयाली बिकास बैंकले ५५.१ प्रतीशत गरीबिको रेखामुनी नेपालको स्थान सुचिकृत गर्नु र केही समय पहीले मात्रै ट्रान्स परेन्सि इन्टर न्यासनलको प्रर्तीबेदनमा एसीयाकै सबै भन्दा भ्रष्ट राष्ट्रका रुपमा नेपाललाइ चित्रीतगर्नुले त्यो उक्त कुराको पुष्टि गदैन र ?

नेपालले यस्तो बिकराल स्थितीको सामानागर्नुमा अहिलेका दलहरुलाइ मात्रै दोस थुपार्नु उपयुक्त तर्क हुन्न होला । यसका हिस्सेदार यसअघीको राज संस्था, एकल तन्त्र, राणा शाषकहरु, २२ से २४से राज्य रजौटा देखी ती भन्दापनी महाभुतपुर्ब भैसकेका र इतीहासमा अंकीत लिच्छबी, किरात, गोपाल तथा महीस पालहरु पनी जिम्मेवार अबस्य छन । उनिहरुद्धारा अख्तियार गरीएको केन्द्रिकृत शाषन प्रर्णालीमा राज्यले उपलब्ध गराउने समानुपातीक बिकास र अबसरको
बैज्ञानिक बितरण नहुदा नै अहिले रोल्पा र दाङ तथा कर्णाली र काठमान्डौको बिकास भएको हो,  हैन र ? पाठक बृन्द संघीएता र समाबेसी माग हो । यहा यसको बिरोध गर्न खोजीएको अबस्य हैन । तर त्यो अतेन्तै संबेदनसिल मुद्दा भएकोले एउटा तपाइ जस्तै राष्ट्र प्रेमले ओतप्रोत ब्यक्तिका नाताले अझ त्यो यहालाइ बढीलागेमा एउटा सच्चा प्रेमीकाले आफनो प्रेमीलाइ भाबानाआत्मक पत्रमा लेखेझै ह्दयस्वर तिमी मेरो जिबनको एकमात्र डाक्टर हौ, मेरो मुटुको सल्य कृया तिमीनै गदै छौ, कृपया जतनले सम्हाल्नु । यदी तिमीले लापरबाही गरेमा हाम्रो स्वर्ग स्यामसान घाटमा रुपान्तरण हुने छ । अहिले मुलुकको अबस्था ठिक त्यस्तै छैन त ? आफुहरुलाइ संघीए लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको संस्थापक मान्ने बर्तमान राजनितीकदलहरु र शक्ताका बागडोर सम्महालेकाहरुले पनी जिबन उपयोगी अक्सिजन उत्पादक र जिबन घातक कार्बनडाइ अक्साइड नासक बिबिध प्रर्जातीका बोटबिरुवाको आम बिनास गर्दापनी मुकदर्षक बन्नु तथा सुन झलाउने उर्बर खेतमा पलटीङ गरी अप्रत्यासीत र अस्वाभाबिक रुपमा धनी बन्ने होडबाजी रोक्न नसक्नु जस्तो लज्जा अरु के हुन सक्छ ? यहा वाताबरनीए
 संतुलनमा  बोट बिरुवाले झै करीब ६५ प्रतीसत खेतीपातीमै जिबन ब्यथीत गर्ने कृषकको भुमीकाको हाम्रो जस्तो आर्थीक मेरुडण्ड कृर्षीमै आस्र्रीत देशमा उनिहरुले आर्थीक सन्तुलनमा पुर्‍याएको भुमीकालाइ आंकलन गर्न नसक्ने राज्य संचालकहरुलाइ के भन्ने ? नत आधुनीक औजार, नत बैज्ञानिक खेती प्रर्णाली , नत सिंचाइ सुबिधा, नत समयमै मल र बिउ बिजनको उपलब्धता । चाहेजती पानी कहीले पर्ला भनेर आकास चिहाउनु कृषक बाध्य छन । अझ कती पए स्थानमा दानानै नलाग्ने बिउ बिजन झुक्काइ बितरीन गर्दा कृषकहरुमा के खाने भन्ने पिरलो थपीएको छ । नेपाललाइ आधुनीकरण गर्ने दलहरुले समयमै बुझनुपर्छ त्यो कतै कृषकलाइ बितरीत आधुनीक बिउ बिजन जस्तै त बन्ने हैन ? प्रस्न  उब्जिएको छ । रासायनीक मल माथीको कालो बजारी भाडमै जावस उनिहरुले पैशातीर्दा समेत समयमै त्यो पाउदैनन । खै कहा छ राज्यको दायित्व ? एक बोरा रासायनीक मल किन्न करीब ५ मुरी धान बेच्नु कृषकको बाध्यता हो । खै उनिहरुको उत्पादनलाइ समय सापेक्ष मुल्य समायोजन ? बैदेशीक रोजगारका लागी ज्यामी माहुरी मानीने हजारौ युवा बिदेशीदा समेत खै राज्यले
रोक्न प्रयास गरेको ? नेपालमै स्वरोजगारको श्रृजना तथा शान्ति सुरक्षाको प्रत्याभुत नहुदा उनिहरु यसरी बिदेश पलाएन भएका हुन । किन राज्य दैनीक हुने हत्या हिंसा अपहरण र चन्दा आतंक नियन्त्र तर्फ लाग्दैन ?

पछिल्लो समयमा राजनितीक दलहरु बिचको चुलीदो बैरीपना झनै डरलाग्दो सुचक छैन त ? हुन त २०६६ जेठ १४ को मध्य रातमै भएपनी दलहरुले संबिधान सभाको म्याद १ बर्ष बढाएपछी शान्ति र संम्बृद्ध नेपाल देख्न पाउने आषाको झिनो जिजीबिसा पलाएको छ । त्यसैगरी बंगालको खाडीबाट हालै भित्रीएको मनसुनले कृषकमा बर्षाहुने खुसीको संचार गरेको छ । यो बिदेशबाटै भित्रने मनसुनझै एकीकृत नेकपा माओबादीको भाषामा डिल्ली दरबारबाट पनी नेपालको राजनिती सपार्ने मौसम भित्रीदिए कती बेश  हुन्थ्यो होला ? यसले नहुने मेसो तीन वटा फेसो भनेझै त्यही ३ वटा फेसो माथिको रौंचीरा अप ब्याख्या र बिश्लेषन अन्त्य गराइ फेरी माओबादी लडाकुको ब्यबस्थापन तथा समायोजन , धर्मनिरीपक्षता, संघिएता, राज्यको शाषकीए स्वरुप, गठन हुन नसकेका बिभिन्न आयोग गठन, संबिधान लेखन र शान्ति प्रकृया टुङगोमा पुर्‍याउने मौसम निर्मान गथ्यो कि ? जन आन्दोलन २ पछी नया राजनितीक यात्रा तए भए देखीनै दलहरुले आ आफनो पक्षमा कित्ताकाट शुरु गरेका हुन । दलहरुको यो जिद्दीपना नछाडे स्थिती झनै बिग्रेस जाने संभाबना जिबीतै छ । काग्रेस र एमालेको अक्रमन्यता र माओबादीको बालहठ दुबै नागरीकका सरोकारका भन्दा पृथक बिषय हुन । नागरीकलाइ जो सक्तामा आएपनी कुनै फरक छैन । उनिहरुको चासो भनेको शान्ति संग बस्न पाउने मात्र हो । बिद्यीको साषन हो । जो आएपनी शाषीतहुने हरुलाइ के मतलब । दलहरुका यथास्थितीबादी र अग्रगामी सिद्धान्तहरुको पनी केही सरोकार हुदैन । माओबादीले उस्कै भाषामा शसस्त्र युद्ध शुरु गर्दानै भनेको थियो राज्य शत्ता बाहेक अरु सब भ्रम हो र त्यो बन्दुकको नालबाट मात्रै पैदा हुन्छ ।  उठाएको हतीयार जनबादी अधिनायकत्व भएको राज्य शत्ता प्राप्त नहुदा सम्म बिसाउनु गलत हो । संघीएता, धर्मनिरीपक्षता र गणतन्त्रको आफुलाइनै पहरेदार हु भन्ने उस्ले बुझनु जरुरी छ बिपीको उर्बर समाजबादमा मात्रै पुष्पकमल फूल्न संभब छ । यहीतालको पचण्ड पथ रुपी गर्मीमा त केबल पात बिनाको घोच्ने काडायुक्त क्याक्टस मात्र उर्मने छ । माओबादीले सरकारमा नजादै २०६५ जेठ अन्तिम साताको बुद्धनगर बैठकबाटउ भनेकै थियो नि सरकारमा गएर सेना र जनबादी सक्ता कब्जाकालागी वाताबरण तय गर्ने । त्यस्तै सरकारमा रहेको बेला ०६५ मंसीरको खरीपाटीमा संम्पन्न बिस्तारीत बैठक र त्यस्तै ०६६ भदौ सम्मपन्न बैठकबाट उस्ले जनगणतन्त्रकालागी जनबिद्रोहो कार्यदिशा सही भन्ने निर्णय गरेकै होनी । सरकारको मोर्चामा जादाखेरी मात्रै सक्ता कब्जा सजीलो हुने ठहर सहीत उस्ले अहिले पनी त्यो प्रयास जारी राखेकै छ । उस्ले सरकारमा जादा पनी आफनो निर्णय कार्यान्वमा ढाटेको थिएन यो अरु दलले किन नबुझेका । माओबादी भित्रका मोहन बैद्य र सफट लाइरनर मानीने बाबुराम भट्टराइ, त्यस्तै एमाले भित्रका केपी शर्मा ओली र बामदेब गौतम अनी नेपाली काग्रेस भित्रका खुम बहादुर खड्का र सुसील कोइराला सबैले बुझनुपर्छ उदार लोकतन्त्रको सही अभ्यासगदै समाजबादी चेतनालाइ आत्मसाथ गर्न सक्नु पर्छ ।

पछिल्लो समयमा याक एण्ड यती होटेलमा नागरीक अगुवासंग हामी अन्यदलका सबै माग एक हप्ता भित्र पुरा गर्न तयार छौ भनेर ए माओबादीका अध्यक्ष प्रचण्डले भन्नु भएको कतै छिपेको छैन । तर यस्ता आस्वासन र प्रर्तीबद्धता खाली औपचारीकता देखाउने र खाने दात साबित भएका छैनन र ? माधब कुमार नेपालले शिबीरमा रहेका लडाकुलाइ नेपाली सेनाको बन्दुकले जिस्क्याउन खोज्नु गलत हो । नत सर्मपन नत बिरोध माओबादीको रुपान्तरणनै बहुलबादी
दलहरुको बिजय हो । उसको प्रस्ताबबाट अधिनाकबाद र अतिबादका संम्पुर्ण सोच मेटाउन सक्नु पर्छ । यसलेमात्रै शान्ति र संबिधानको गाडी समयमै गनतब्यमा पुर्‍याउने छ । लोकतन्त्रको आधार सिलामा उभिएर अबिलम्ब सहमती गर्नु अहिलेको अपरीहार्यता हो । लोकतन्त्र र अग्रगमनको निर्बीकल्प सर्त बहुलबाद मात्र हुन सक्छ । त्यो बिना साम्यबाद आउने छ । संबिधान सभा आफनो एजेण्डा नभएको र माओबादीलाइ खुसीपार्नमात्र त्यो स्वइकारेको बताउने माधब कुमार नेपाललाइ कुर्सीमा बस्ने अधिकार छैन । देशलाइ बर्बादीको संघारमा पुर्‍याउनु भन्दा प्रधानमन्त्रि अर्थात एउटा ब्यक्तिले राजीनामा किन नदिने ? यो कसरी जीत हार हुन सक्छ ? देशलाइ रित्ततामा राखेर राजीनामा दिन उपयुक्त हुन्न भनेर देशलाइ अनिर्णयको बन्दी बनाउनु उपयुक्त हैन । लोकतन्त्रमा नागरीकको सुरक्षागर्ने संम्पुर्ण दायित्व सरकार हो । युवाहरुलाइ भिड्न अस्त्र र मैदान उपलब्ध गराउनु राजनेता हौ भन्नेहरुले बुझनुपर्छ त्यो सैन्य चिन्तन भएन र ? देशलाइ सधै राम भरोसामा छाडनु गलत हो । अब दलहरुले निस्चित सिद्धान्त निर्मानगरी संबिधान निर्मानको राजमार्ग सिलन्यास गर्नु पर्छ । यो नै जिबन उपयोगी मौसम हुने छ । यसलेनै  राजनितीमा बढदो प्रदुर्षन रोक्ने छ । हैन त ? नत्र कालापथ्थरको क्याबनेट बैठकले केही गर्न सक्ने छैन ।

क्ृर्षीको महत्व कती छ

नारायण खड्का

दाङ ०६७ अषाढ १४

क्ृर्षीको महत्व कती छ भन्ने कुरा प्रचण्ड गर्मीमा खेत बारीमा डल्ला फोदै गरेको एउटा कृषक समक्ष भरखरै नबबिबाहीत शिब भगबानले आडम्बर देखााउदा बेहोर्नु परेको हार को कथा प्राय हामी सबैले पढेको र सुनेकै हौला । शिबको निर्देषन अनुसार भगबान इन्द्र भगबानले समेत पानी नपार्नै इन्द्र लोकमा गरेको कडा उर्दी समेत कृषकहरु राती रााको बालेर खेतबारीमा आाउदा भेगुताहरुले करााउदा पानी परेको कुरा पनी कम्ता रोचक छैन । त्यसैगरी जती यो क्षेत्रमा लागेका कृषक छन उनिहरुका सामु कृर्षीका बारेमा एउटा अनभिज्ञले चर्चा परीचर्चा गर्नु कत्तीको सान्दर्भीक हुन्छ ? भन्ने प्रस्न पनी मनमा नउब्जीएको होइन । तर यहाा राष्ट्रि धान बर्षका बारेमा केही कुरा गर्ने जर्माैको गदै छु ।



ऋाज अषाढ १५ सातौ  राष्ट्रि धान दिबस । नेपाल सहीत बिस्वभर बिबिध कार्यक्रमका साथ मनाइदै छ ।  दही च्युरा, क्वााटी खाएर श्रमीक बर्गको शरीरमा उर्जा र शक्ति भर्ने उदेस्यले पनी यस्तो गरीन्छ होला । अबका दिनहरु कृषककालागी अतेन्तै महत्व पुर्ण र ब्यस्त रहने समय हुन । जसैगरी पौरानीक ग्रन्थहरुमा शिब भगबान प्रकट हुादा समेत कृषकलाइ कुनै मतलब नै भएको थिएन रे ? गााउ घरमा कोही कसैलाइ अप्ठेरो पर्दा समेत जाने फुर्सद हुादै अब कृषकहरुलका लागी । अब उनिहरु अतेन्तै ब्यस्त रहन्छन । आफुले खेतबारीमा लगाएको बोट बिरुवा उनिहरुले आफनै सञ्तान झै संम्झन्छन । कथाकार गुरु प्रशाद मैनालीको छिमेकी कथामा खेतमा लगाएको ब्याड खाादा समेत छिमेकीबिच बढेको तिक्ताबाट पनी यसको पुष्टी हुन्छ । कृषकहरुले यो अबधीमा गर्ने श्रम नै आम नेपालीको भाग्य संग जोडीन पुग्छ । हाम्रो जस्तो कृर्षी प्रधान देशको आर्थीक मेरु डण्ड नै कृर्षी हो ।  यहाा अरु कुनै यत्तीको सफ रुपमा उद्योग धन्दा बिकसीत हुन सकेका छेनन । यो देशका कृषकहरुको पसीनाले सिंचीत खेतबारीबाट उत्पादन हुने बस्तुहरुलेनै यहााको अर्थतन्त्र धानेको छ । अधिकाास उद्योग धन्दा चलाउन कच्चा पदार्थ प्राप्त हुन्छ । पछील्लो २०५८ सालको राष्ट्रिय जनगणना अनुसार नेपालमा खेतीपाती गर्नेको संख्या करीब ६५ प्रतीसत छ । उनिहरुले गरेको मेहनतबाट भनेजती अन्न उपार्जन भए देशको आर्थीक अबस्थाले कााचुलीनै फेर्नै आस गरीन्छ । देशले भोकमरीको हाहाकार बेहोर्नु पदैन ।



खासगरी मानो खाएर मुरी उपार्जनगर्ने शन्देशका साथ मनाइने यो दिबसको अबसर पारी जिल्ला कृर्षी बिकास कार्यालय दाङले पनी आज दाङको हापुरे गाबिसमा राष्ट्रिय धान दिबस मनााउदै छ । कृर्षी भुमीको संरक्षण गरौ धानको उत्पादन गरौ भन्ने शन्देसका साथ आज यो दिबस मनाइने तैयारी भैरहेको छ । जिल्ला कृर्षी बिकास कार्यालय दाङबाट प्राबिधिक सहीतको टोली हापुरेपुगी अषाढ १५ र धान खेतीको महत्वका बारेमा समेत केही प्रकास पारीने बाली बिकास अधीकृत पबन गिरीले बताए । त्यसैगरी देशका बिभिन्न स्थानमा पनी मन्त्रि र उच्च सरकारी ओहोदाका ब्यक्तिहरुले यस्ता कार्यक्रमहरु धउलान अनी आाफुलाइ कृषकको नजिक पुर्‍याइ उनिहरुको मन जित्न प्रयत्न गर्ने छन । जुन औपचारीकतामा सिमीत रहने छ ।

तर जलवायुपरीबर्तनले पारेको असरले होकी केले गर्दा हो समयमा पानी नपर्दा दाङका अधिकाास ९० प्रर्तीसत भुभागमा भने अझै धान रोप्ने काम शुरु भएको छैन । देउखुरी क्षेत्रमा १० प्रर्तीसत भुभागमा मात्रै धान खेती भएको जिल्ला कृर्षी बिकास कार्यालयले जानकारी दियो । जिल्लामा ९५ प्रर्तीसत ब्याड राख्ने कार्य भने संम्पन्न भएको कार्यालयले बतायो । आाकेसे खेती र भरपर्दाे सिंचाइको ब्यबस्था मिलाउन नसकेकोले कृषकहरु समयमा ब्याड राख्न असमर्थ भएका हुन । तर पनी कार्यालयले धान खेतीको लागी भने मौसम गुर्जी नसकेको दाबी गर्‍यो । मकै बालीका लागी भने यो साल ढिला भैसकेको कार्यालय स्रोतले बतायो । यसले उत्पादनमा ह्रास ल्याउने निस्चित छ ।



दाङमा सिफारीस नगरीएका र कानुनी मान्यता नपाएका धान समेत कृषकहरुले लगाउने गरेका छन । हाईब्रड जातका कुनै पनी धानलाइ सरकाले मान्यता दिएको छैन । सरकारले प्रकासमा ल्याएको र मान्यता दिएका धान जुन सिफारीस गरीएका छन त्यो भन्दा पृथक धानहरु कृषकले आाफु खुसी लगाउने गरेका छन । दाङका लागी जिल्ला कृर्षी बिकास कार्यालयले बिन्डेस्वरी , राधा चार, साबित्री, हर्दीनाथ, रामधाम, लोकतन्त्र र मिथीला लगाएतलाइ मात्रै सिफारीस गरेको छ । कार्यालयका अनुसार जिल्लाको ८५ प्रर्तीसत भुभागमा बिन्डेस्वरी र राधा चार ५ प्रतीसत लगाउने गरीएको छ । तर अहिले भित्रीएका नाया हाइब्रेड धानहरु कृषकले खरीद गरेका छन । तुलसीपुर क्षेत्रमा यूएस ३१२ अधिक मात्रामा बिक्री भएको एग्रो भेट हरुले जानकारी दिए । यूसए ३१६, पृथ्बी , चाादनी , लोकनाथ लगाएतका दर्जनौ नाया प्रजातीका धानहरु उनिहरुले खरीद गरेको पाइयो  ।  यूएस ३१२ समयमा नपाएर तुलसीपुर क्षेत्रमा हाहाकारनै भयो । तीन सय हुादै ३२० देखी ३६० सम्म तीरेर पनी कृषकहरु अभाबकै कारण यो धान किन्न तछाड मछाड गरेको देखीयो । करीब ४ करोड मुल्यको युएस ३१२ मात्र बिक्री भयो तुलसीपुर क्षेत्रमा । यस्को मुख्य कारण आकर्ष बिज्ञापन भएको एग्रोभेट संचालकहरुको तर्क छ । यसरी हेर्दा जिल्ला कृर्षी बिकास कार्यालयबाट सिफारीस धान र कृषकहरुले खरीद गरेको धान बिच समानता नभएको प्रष्टै छ । यो एक पट्टीको आाप र उताको लबेदो जस्तै भएन र राज्यकालागी ? यो कमजोरी जिल्ला कृर्षी बिकास कार्यालयको होकी कृषक स्वएंम बिस्लेशनको बिषय बनेको छ । जिल्ला कृर्षी बिकासले सिफारीस गरेको धानमा कृषकहरुले बिस्वास नगर्नुको कारण के हो ? यो रोक्न किन कार्यालयले समयमै खबरदारी गरेन बुझी नसक्नु छ । यसले उत्पादनमा ह्रास ल्याउने निस्चित छ । माटो सुहााउदो र मौसम सुहााउदा बिउ बिजन लगाएपछी मात्रै अपेक्षीत उत्पादनको आषा गर्न सकीन्छ । अध्यन र अनुसन्धान बिनानै गरीने कुनै पनी कार्यबाट सोचे जस्तो परीनाम आाउदैन ।

प्रत्यक ऋतुमा प्रकृतीको रुप रङ फेरीन्छ ।  हिमाली, पहाडी र तराइको प्रकृती एउटै छैन । बशन्त ऋतुमा लेकमा लाली गुारास ढकमक्क फूल्छ भने पुस मंसीरमा तराइमा धान झुलेको पाइन्छ । यो नेपालको प्रकृतीको अनुपम संगम हो । अतेन्तै कम दुरीमा याहा फरक फरक मौसम पाइनु आस्चर्यको कुरा हो । बाली नाली लगााउदा सोही अनुरुप सिफारीस हुनपर्ने हो । तर नेपालको संन्दर्भमा त्यसो हुन सकेको छैन । एसीयाकै सबै भन्दा ठुलो उपत्यका दाङ तराइको एक उर्बर भुमी हो । यो समुन्द्री सतहबाट २१३ देखी २०५८ मिटर सम्मको उचाइमा अबस्थीत छ । यसैका कारण बिबिधताआत्मक भौगीलीक बिसेस्ता छ । जिल्लाको सबै भन्दा होचो स्थान जुन ११३ मिटरमा सिसहनीको मानपुर छ भने हाासीपुर गाबिसको अर्खले जुन २०५८ मिटरको उचाइमा छ । यो दुबै स्थानमा पक्कै पनी एकै प्रर्जातीको बाली नाली अपेक्षाकृत रुपमा राम्रो मानिदैन । तर बिज्ञापनकै भरमै एउटै प्रकार र प्रर्जातीको धानका बिउ अधिक मात्रामा खरीद हुादा पनी कृर्षी कार्यालय मौन बस्नु नसुहाउने कुरा हो । औपचारीकता मात्र देखाउने मनाइने दिबसको कुनै अर्थ रहन्न ।  पुर्ब पस्चिम ९० किलोमीटर र उत्तर दक्षीण ७२ किलोमीटरको बिसाल क्षेत्रफल रहेको दाङको कुल क्षेत्रफल २९५५ बर्ग किलोमीटर छ । यो सबै क्षेत्रमा समान जातजातीको बाली नाली समान रुपमा फस्टाउन नसक्ने निस्चित छ ।  तर जिल्लाको भौगोलीक भन्ने ?   एकै उचाइमा रहेको जस्तो देखीएपनी जिल्ला सदरमुकाम घोराहीको उचाइ समुद्री सतहबाट ६७८ र अंचल सदरमुकाम तुलसीपुरको उचाइ ६६३ मिटरमा छ । त्यसैले घोराही क्षेत्र र तुलसीपुर क्षेत्रमा पनी फरक खाले बालीका प्रर्जाती राम्रो संग फस्टाउने देखीन्छ । जिल्ला भु संरक्षण कार्यालय तुलसीपुरका अनुसार दाङमा  ६९९५० हेक्टर जमीन खेती योग्य रहेतापनी जम्मा ६३१०० हेक्टरमा मात्र खेती पाती गर्ने गरीएको छ । नेपालको कुल क्षेत्रफल १४७१८१ बर्ग किलोमीटर छ । त्यसमा हिमाली प्रदेशले ३५ प्रर्तीसत भुभाग ओगटेको भएपनी खेती योग्य जमीन जम्मा २ प्रर्तीसत मात्रै छ । अब राज्यले त्याहा पनी सिंचाइका सुबिधा पुर्‍याइ उत्पादनमा बृद्र्धी गर्न सक्नुपर्छ । करीब ४२ प्रतीसत पहाडी प्रदेश र २३ प्रर्तीसत तराइले क्रमस क्षेत्रफल ओगटेको छ । पहाडी प्रदेशमा पनी अपेक्षा अनुसार धान खेती उत्पादन हुन सकेको छैन । जसले गर्दा भोकमरीको पिडा खेप्नु परेको छ । अधिकाास पहाड बासीले । तुलनाआत्मक रुपमा तराइमा उर्बर माटो छ । नेपालका ७५ जिल्ला मध्य २० जिल्ला ओगटेको तराइ समुन्द्री सतहबाट ६० देखी ६१० मिटरको उचाइमा अबस्थित छ । २५ देखी ३० किलो मीटरको दुरीमा तराइ फैलीएको छ । दाङ सहीत झापा, नवलपरासी, धनुसा, कैलाली लगाएतका जिल्लाहरुनै नेपालीलाइ पाली रहेका छन ।

द्याङ जिल्लाको मात्रै कुरा गर्दा राप्ती , बबइ जस्ता थाइ नदीनाला र पातुखोला, गहते, कालाखोला, गुर्जे, पत्रिफाल्ने, सक्राम, कबडीया खोला, सिस्ने, सुपैला खोला, भमके खोला, बागर च्यााटी खोला, सुसाउने, कटुवा, सुागुर बागेस्वरी, तरुले, अर्जुन, सुरहिया, मुसोट, रङसीङ, सुपैला, गरुङ, गढवा, मोड करी, ककरहवा, गंगदी, करङगा लगाएतका दर्जनौ उत्तर दक्षीण भएर बग्ने खहरे खोलाहरु छन । त्यस्तै गौरीताल, बाह्कुने, चरीङगे,भोटे, किचनी, जखेरा र पुरन्धाराको झरना जस्ता साना ठुला प्रसस्तै ताल र तलैया छन । तर यी पानीका स्रोतहरुबाट सिंचाइको आबस्येक प्रबन्ध अहिले पनी मिलाउन नसक्नु कृर्षी उत्पादनमा ह्रास आउनु एक प्रमुख कारण हो । हुन त यी मध्य अधिकाास खोलाहरु खहरे अर्थात बर्षात संगै शुरु हुने गर्छन तर पनी पुश माघ सम्म अधिकाासमा पानी बग्ने गरेको पाइन्छ । यस्ता खोलाहरुमा बग्ने पानीमा बााधबानी पानी संचय गर्ने सके बर्ष बालीका साथै हिाउदे बाली पनी राम्रो संग उत्पादन हुन सक्ने संभाबना प्रसस्तै भएतापनी राज्यले त्यसकालागी उपयुक्त कदम नचालेका कृषकहरुको गुनासो छ । यी खोलाहरुमा कृषकहरुले परम्परागत तरीकाले बााध बानी सिंचाइको आबस्येकता परीपुर्ती गर्ने प्रयास गदै आएतापनी त्यो प्रर्याप्त हुन सकेको छैन । दाङमा धान, मकै, गहुा, कोदो जौ जस्ता अन्नबाली दलहनमा मुसुरो, अरहर, चना, केराउ, भटमास, मास, मटरा गहत नगदे बालीमा तोरी, कपास, बदाम, मौरी, बेसार, ऊाखु, सुर्ती, अदुवा र फलफुलमा मेवा, आाप, केरा, कटहर, लिची, नासपाती , अम्बा, कागती, अनार, आरु जस्ता बाली नाली राम्रो संग हुर्काउन बढाउन सकिन्छ । तर समय अनुसार नस्ल सुधार गरीएका बालीनाली लगाउन कृषकहरुलाइ उत्साहीत नगर्नु राज्य पक्षबाट कमजोरी रहेको देखीन्छ । जिल्लामा कृर्षी उपकेन्द्र १०, कृर्षी सेवा केन्द्र ४ र जिल्ला कृर्षी बिकास कार्यालय छन । तर कृषकहरुले समयमा आबस्येक प्राबिधक, सहीत सल्लाह सुझाब भने पाउन सक्दैनन । उनिहरुले आबस्येक बिउबिजन, रासायनीकमल, किट नासक औषधी समयमै पाउादैनन । पाएपनी आाफुखुसी प्रयोग गर्छन । जसले माटोको बिद्यमान अबस्थामा परीबर्तन ल्याइ माटोको अबस्था बिगारी दिएको छ । माटोमा क्षारीयपना बढनु त्यसको समाधानकालागी समयमै कृर्षी बिज्ञ नपाउनु यसैको परीनती हो । मनपरी यस्ता रासायनीक किटपटक नासक औषधी प्रयोग गर्नाले प्रकृतीमा पाइने घातक किटाउनुहरु बढेका छन भने कृर्षीका दृष्टीले उपयुक्त मानिने जिब जन्तु नासीदै गएका छन । गडौला कम हुनुको कारण यही हो । जो पृथ्बीका लागी प्राकृत हलोको रुपमा परीचीत छ ।



यसैको परीनाम पहीला अरु देशहरुमा पनी खाद्यान्न लगाएत बिबीध कृर्षी उपज बिक्री बितरण गरी प्रसस्त आम्दानी गर्ने नेपाल अहीले आाफै बाहीर मुलकबाट अन्न किन्न बिबस छ । नेपाल जल संपदाको दृष्टीले बिस्वमै दोश्रो धनी देश मानिन्छ । तर अधिकाास स्थानमा पानीको भरपर्दाे सुबिधा कृषकले पाउन सकेका छैनन । यही कारण ज्यामी माहुरी मानीने अधिकाास युवा शक्ति बिदेश पलायन भएका छन । राज्यले बुझनु पर्छ अरुको देशमा लगाएको बोट नेपालमा फल्दैन र अरुको देशमा सिंचीत पसीना हाम्रो देशको लागी हुादैन ।

द्याङ जिल्ला भु क्षयको दृष्टीले मुलुककै अति संबेदनसील ७ जिल्ला मध्यमा पर्छ । जमिनको सुरक्षीत कवचको रुपमा रहेको बन जंगलको तिब्र बिनास, छाडा चरीचरण नियन्त्रन, बर्षायाममा हुने अतिबृष्टी, कृर्षी योग्य भुमी र बस्ती क्षेत्रको कटान, गलत कृर्षी प्रर्णाली, कमलो भौगोलीक बनावट युक्त चुरे पहाड हुनुनै भुक्षय बढनुको प्रमुख कारण हो । तिब्र्र बनजंगल फडानी हुादा र खेती योग्य जमीन लाइ पलटीङगरी बिक्री बितरण हुादा कसैको ध्यान पुगेको छैन । यो नियन्त्रमा राज्य मौन छ ।



देउखुरीको राजपुर गाबिसमा तत्कालीन समयमा माओबादीले कब्जा गरेको करीब २ सय बिगाहा जमिन अहिले पनी माओबादीकै नियन्त्रनमा छ । संस्कृत बिस्व बिद्यालयको नाममा रहेको त्यो जग्गा माओबादीका कार्यकर्ताले पार्टीको आदेश भन्दै ०५९ साल देखी उपभोग गर्दै आएकाले आाफुहरु मर्कामा परेको कुरा कृषकहरुले गुनासो गदै आएका छन । यस्ता थुपै संघ संस्था र ब्यक्तिका जग्गाहरु अहीले पनी माओबादी नियन्त्रनमै छन । दाङमा मात्र करीब २००० बिगाहा जती जग्गा उनिहरुको नियन्त्रमा अझै छ । बागको छालामा स्यालको रजाइ भनेझै मनपरी यसरी जग्गाहरु कुनै पार्टी बिषेशले उपभोगगर्दा उत्पादन घटेको हो । हुनत ती जग्गाहरुमा पनी खेती पाती भै रहेकै होला तर जग्गाको मालीकलाइ जग्गाको र उत्पादनको जती माया हुन्छ त्यती अरु बाट पक्कै पनी हुदैन । हो देशमा श्रम गर्ने बर्गमो हातमा जग्गा आउनु पर्छ तर त्यसकालागी निस्चित र बैज्ञानीक माप दण्ड अपनाइनु उपयुक्त हैन र ? यसरी धान बर्ष मनाइ रहादा उल्लेखीत कुराहरुलाइ पनी समयमै ख्यालगर्न सके त्यसले उत्पादनमा बृद्र्धी ल्याउाथ्यो की ?

,,,,,,,,,,,,,,,,,

Teej

gf/fo0f v8\sf

ebf} @#

lxGb' gf/Lx?sf] pNnf;, pd+u /  :jtGqtfsf] k|tL{s xl/tfnLsf lth cfPsf] 5 . lthsf] cfudg ;+u} cfa:o]s ;/;fdfgsf] hf]xf] ug{]x?sf] nx/g} rn]sf] 5 . ufFp / ;x/ ahf/sf rf}sx? /+uLaL/ªuL km'n km'nem} ag]sf 5g . h;sf sf/0f htf tt} /dgLo / pNnf;k'0f{ jftfa/0f ag]sf] 5  . nfU5 k|s[tL{sf] cg'kd ;f}Gbo{n] wgL g]kfn emg} :ju{ aGg] u5{ o:tf rf8 laif]zdf . rf8 ka{n] xfd|f] df}nLs klxrfg lhaLt /fV5 . :yflgo efiffefifL / hg lha|f]df k|rnLt zAbx?nfO  dnhnu/L df}nfpg ;xof]u k'¥ofFp5 . To;}nt] laafxLt / claafxLt gf/LsfnfuL cfO sxLn} g;sLg] ka{ ;flat ePsf] 5 xl/tfnLsf lth . ka{x?nfO ;sf/fTds / /rgfcfTds t/Lsfn] dgfPdf  o:tf rf8 ka{n]  dfglao lhagsfnfuL pkof]uL s'/f dfu{ lgb{]if u5{g . cfkmgf] a'emfO / Ifdtf eGbf kgL k|bif{gsfnfuL ka{ dgfpg' rfFxL unt g} xf] . ka{x?nfO d]nldnfk / ;+ud cfk;L ;befa ;f6f;f6 ug{] pb]:on] dgfpg' pko'Qm xf] . ;a} rf8ka{sf cf cfkmg} laz];tf 5g . t/ oFxf vf;u/L lth / dfga :jf:Yosf af/]df a9L s]lGb|t x'g vf]HfLPsf] 5 . bz} / ltxf/ eGg] laTtLs} xfdLdf ld7f] d;Lgf] vfg] eGg] ;+emgf x'G5 . lthdf kgL Eofo ;Dd To;sf] hf]xf] u/LG5 . t/ lthdf w]/} laafxLt tyf claafxLtf gf/Leg] /fd|f] >Ldfg / b'3f{o'sf] sfdgfy{ lgd{n jt{ a:g] u5{g . ;f/Ll/s ?kdf ;an gf/Lx?nfO t o:tf] lgd{n jt{n] vf;} k|efa gkfnf{ t/ cln zfl/l/s b'a{n, c;Qm, /f]uL / afnLsf tyf h]i7 gfu/Lsx?df eg] kSs} kgL gsf/fTds c;/ kf5{ g} . lth eg]k5L ;fgf gfgL / h]i7 dxLnfkgL jt{ a:g] u5{g . ;a}eGbf a9L o;df jfnLsf /x/ k'/f ug{ jt{ a:g] u/]sf] kfOG5 . cleefas jt{ a;]sf] b]vfl;sL u/L ;fgf gfgLx?kgL gvfO jt[ a:5g . h;n] plgx?sf] :jf:Yodf gsf/fTds c;/ kf5{ . ;fgf pd]/sf ;a} jfnjfnLsfnfO c? pd]/ ;d'xsf AolQmx? eGbf ;do ;dodf vfgf vfg'kg{] x'G5 . plgx?df e}/x]sf] lta{ zfl//Ls / dfgl;s lasf;sfnfuL k6s k6s vfg vfg' k/]sf] xf] . plgx?n] ;dod} vfgf gkfPdf xfd|f] kfrg k|0ff{nLdf vfgf krfpg pTkGg x'g] kfrg/;n] k]6 tyf cfGbfdf 3fpagfpg ;S5 . sf/0f Tof] kfrg ulGyaf6 pTkGg x'g] kfrg /;n] xfdLn] vfPsf 7f]; tyf t/n ;a} k|sf/sf vfBa:t' krfpg ;S5 eg] To;n] vfgfsf] cefedf y]u|L{g k'u]df 3fp agfO 3fpg} agfO lbg] u5{ . ToxL 3fp k5L c:;n / SofG;/df k/Lgt x'g ;Sg] vt/f /xFg] x'Fbf plgx? ;bfsf] la/fdL dfq} x}g Hofgg} hf]vLddf kg{ ;S5 . s'g} kgL AolQm la/fdL eP p:n] k6s k6s 8fS6/nfO e]6\g'kg{] / cf}ifwL d'nLd} /sd l;Wofpg'kg{] ca:yf cfpg ;S5 . :jf:Yon] zfl//Ls, dfg;Ls / ;fdfhLs ?kdf ;an AolQmnfO :jf:Yo dfG5 . plgx? la/fdL k/] 3/ k/Ljf/ ;dfh / /fi6«sfnfuL 3fF8f] ;flat x'Gf]5g / cfa:o]s of]ubfg k'¥ofpg ;Sg] 5}gg . plgx? k/ lge{/ x'G5g . hf] 3/ k/Ljf/ b]vL /fi6«sf] af]em aGg hfG5 . ctxM gfafnLsfnfO lthdf lg/fxf/ jt{ a:g pTk|]/Lt ug'{ unt xf] . a[4 gf/Lx?df kgL To:t} ;d:of /xG5 . plgx? zfl//Ls ?kdf b'a{n x'g] ePsfn] lg/fxf/ jt{ a:bf d'5f{ kg{] x'g ;S5 . emg sf]xL lb3{ /f]uL eP /f]unfO dnhn k'Ug ;S5 . lsgsL a[4 ca:yfdf ;fdfGo k/Ljt{g ePdf xfjf kfgL vfgfn] kgL plgx?nfO lk/f]Gg] u5{ . plgx?sf OGb|Lo / kfrg k|0ff{nL kgL sdhf]/ x'g] ePsfn] b/vfg] gfddf clxn] Ps dxLgf c3L b]vL z'? u/Lg] k|r{ngn] b'3{6gf lgDTofpg :fS5 . plgx?n] cfFkm} >d ug{ g;Sg] ePsfn] ao:s 5f]/L tyf a'xf/Ln] cfkmgf] OR5f cg';f/sf] k/Lsf/ tof/kfg{] / plgx?sf nfuL vfgf tof/kfg{] emGh6 dfGg] x'Fbf o:tf] hf]vLd cfpg ;S5 .

pd]/ k'u]sf / ;jn gf/Lx?sfnfuL k6s k6s vfg' TotL 68sf/f] cfa:o]s kb}g . To;}n] plgx?sfnfuL Ps lbgsf] jt{ emg} kfrg k|0ff{nLnfO ;kmf /fGgdf dbt u5{ . xl/tfnLsf lthsf] dxTj a]Un} / ckf/ 5 . kf}/fgLs sfndf kfa{tLn] lzanfO :jfdLsf ?kdf kfFp egL lg/fxf/ jt{ u/]sfn] lzanfO :jfldsf ?kdf kfPsf] j0f{s} cfwf/df lg/fxf/ aqa:g' eg] a}1fgLs tYodf cfwf/Lt s'/f x}g . h;n] h:tf] sd{ u5{ To;n] To:t} kmn kfpg' a}1flgs ;To xf] . /fd|f] ktL kfpg / plgx?sf] lb3f{o'sf] nfuL eGb} s]xL gvfP/ a:g' unt xf] . lsgsL >Ldfgsf] ofo' >LdtLn] at{ a:b}df a9\g] x}g . >Ldfgsf] cfgL afgL / s[of snfkdf Tof] a9L s]lGb|t x'G5 . cfkmgf] Ifdtfsf] lasf; gu/L , cWog cWofkg gu/L , Aoa;foLs bIftf xf;Ln gu/L s;}nfO lr7\7f k/]sf] ca:yfdf afx]s OR5fPsf] AolQm xf;Ln ug{] eGg] s'/f dgsf] n8\8' Wo' ;+u vfP a/fa/ xf] . obL s;}nfO lr7\7} k/]tfkgL To:tf] ;+DaGw lb3{sfnLg x'g g;s]sf k|;:t pbfx/0fx? 5g gL .  lg/fxf/ jt{ a:b}df ck]Iff u/]cg';f/sf] ax/ kfOg] eP sLg kf] o:tf] /ft lbg d]xg]t ug'{ kYof} xf]nf / < ;a} To;}df nfuL /fVg] lyP gL < ls s;f] < Psgtfs slnnf] hjfgL r9\b} ubf{ d}n] lkmNd x]/s} e/df :jlu{of ef/tLo gfoLsf lbAof ef/tL kfpgsfnfuL u/]sf] jt{ eGbf Tof] sTtLkgL sd gxf]nf . ;fob To;}n] plgnfO b}a]n] rfF8} nu] gq d kgL pgn] s'g s'g af/ at{ al:5g eGb} at{ a:b} cfPsf] eP ;fob ;bfsf] zf/L/Ls / dfg;Ls /f]uL x'Gy] xf]nf .  wd{ / ;+:s[tL xfd|f klxrfgsf cfwf/ x'g . xfdLn] o:tf wd{x?df pNn]vLt s'/fx?sf] ;sf/fTds kIfnfO a9L cg';/0f ug'{ a'4LdfgL xf] . lsgsL Tof] wd{ dgfpg} k5{ eGg] s]xL 5}g h:n] dfga lxt ub}g . dfga dfga lar laefhg / dte]b >Lhgf ug{] tyf AolQm laif]znfO Ps lbg / Psl5gsf] s[ofsnfkn] lhage/ lrGtfsf] cfxfndf kfg{ wd{ dfGg' stL pko'Qm xff] of] la:n];gs} kf6f] xf]nf . t/ ;a} wd{n] hxLn] g} dfga lxt / sNof0fs} AofVof u/]sf 5g . To;df ePsf] s'/fnfO s;/L lng] eGg] s'/f a'emfOdf e/kg{] s'/f xf] . ufFhf vfP/ lza aGg' eGbf lza ag]/ ufFhf vfg' /fd|f] xf]nfgL x}g t < of] ;do :jf:Yosf] nfuL cg'ko'Qm dflGg5 . sf/0f aiff{ofdsf] ;do ePsfn] clwsfF; 7fFpsf] kfgLdf e]n ld;Lbf Tof] :jf:YosfnfuL pko'Qm dflgb}g . rf8ka{ dgfpg ;a} lbbL axLgL k|fo Ps} :yfgdf hd36 x'G5g ufFp 3/df ToFxf e]nf x'Fbf plgx?n] ef]hg eGbf ef]s ld7f] eg]em} e]6]sf] s'/f vfOxfG5g . obL Tof] vfgf k|b'ifL{t /x]5 eg] :jf:Yodf c;/ k'Ug] u5{ . lsgsL tLhdf ahf/af6 v/Lb u/LPsf] ;fdfu|L{af6 tof/ kf/LPsf] b/ vfg] cyaf laleGg y/Lsf kmnkm'nsf] ;]ag ug{] u/LG5 . clxn] ahf/df Aofkf/Lx?n] rf8 laif]znfO Wofgdf /fVb} ld;fj6 ug{] / kmnkm'n ksfpg k|of]u u/Lg] laiffbLsf] k|of]udf lta{tf lbPsf 5g . laiffbLsf] k|of]u u/L ;do eGbf kxLn} vfg of]Uo agfOPsf To:tf a:t'' :jf:osf nfuL pko'Qm 5}gg . To;}n] 3/d} pAhfPsf] vfBGg k|of]u u/f} . lthdf /fte/  gfrufg / /dfOnf] ug'{ csf{] xfd|f] k/Dk/f 5Fb}5 . o;/L /fte/ gfrufg ubf{ ;f/L/Ls cEof; t /fd|}xf]nf t/ /fte/Lsf e/L hfu/fd a:g' eg]sf] /ft e/L s/fof] bIfL0ff x/fof] eg]em} :jf:Yodf eg] k|tL{s'n c;/ kfg{] lgl:rt 5 . To;}n] cfkmgf] ca:yf x]/L at{ a:ff} . dhf ;+u kmnkm'n vfP/ a;]sf] at{ obL ;kmf dgn] u/LPsf] 5 eg] To;n] s]xL km/s kb{]g ck]IfLt zflGt kfOG5 . dgdf :fGtf]if x'G5 clg zflGt eP eg]sf] sfd kgL dhfn] k'/f ug{ ;lsG5 .

 cfPsf] 5 . lthsf] cfudg ;+u} cfa:o]s ;/;fdfgsf] hf]xf] ug{]x?sf] nx/g} rn]sf] 5 . ufFp / ;x/ ahf/sf rf}sx? /+uLaL/ªuL km'n km'nem} ag]sf 5g . h;sf sf/0f htf tt} /dgLo / pNnf;k'0f{ jftfa/0f ag]sf] 5  . nfU5 k|s[tL{sf] cg'kd ;f}Gbo{n] wgL g]kfn emg} :ju{ aGg] u5{ o:tf rf8 laif]zdf . rf8 ka{n] xfd|f] df}nLs klxrfg lhaLt /fV5 . :yflgo efiffefifL / hg lha|f]df k|rnLt zAbx?nfO  dnhnu/L df}nfpg ;xof]u k'¥ofFp5 . To;}nt] laafxLt / claafxLt gf/LsfnfuL cfO sxLn} g;sLg] ka{ ;flat ePsf] 5 xl/tfnLsf lth . ka{x?nfO ;sf/fTds / /rgfcfTds t/Lsfn] dgfPdf  o:tf rf8 ka{n]  dfglao lhagsfnfuL pkof]uL s'/f dfu{ lgb{]if u5{g . cfkmgf] a'emfO / Ifdtf eGbf kgL k|bif{gsfnfuL ka{ dgfpg' rfFxL unt g} xf] . ka{x?nfO d]nldnfk / ;+ud cfk;L ;befa ;f6f;f6 ug{] pb]:on] dgfpg' pko'Qm xf] . ;a} rf8ka{sf cf cfkmg} laz];tf 5g . t/ oFxf vf;u/L lth / dfga :jf:Yosf af/]df a9L s]lGb|t x'g vf]HfLPsf] 5 . bz} / ltxf/ eGg] laTtLs} xfdLdf ld7f] d;Lgf] vfg] eGg] ;+emgf x'G5 . lthdf kgL Eofo ;Dd To;sf] hf]xf] u/LG5 . t/ lthdf w]/} laafxLt tyf claafxLtf gf/Leg] /fd|f] >Ldfg / b'3f{o'sf] sfdgfy{ lgd{n jt{ a:g] u5{g . ;f/Ll/s ?kdf ;an gf/Lx?nfO t o:tf] lgd{n jt{n] vf;} k|efa gkfnf{ t/ cln zfl/l/s b'a{n, c;Qm, /f]uL / afnLsf tyf h]i7 gfu/Lsx?df eg] kSs} kgL gsf/fTds c;/ kf5{ g} . lth eg]k5L ;fgf gfgL / h]i7 dxLnfkgL jt{ a:g] u5{g . ;a}eGbf a9L o;df jfnLsf /x/ k'/f ug{ jt{ a:g] u/]sf] kfOG5 . cleefas jt{ a;]sf] b]vfl;sL u/L ;fgf gfgLx?kgL gvfO jt[ a:5g . h;n] plgx?sf] :jf:Yodf gsf/fTds c;/ kf5{ . ;fgf pd]/sf ;a} jfnjfnLsfnfO c? pd]/ ;d'xsf AolQmx? eGbf ;do ;dodf vfgf vfg'kg{] x'G5 . plgx?df e}/x]sf] lta{ zfl//Ls / dfgl;s lasf;sfnfuL k6s k6s vfg vfg' k/]sf] xf] . plgx?n] ;dod} vfgf gkfPdf xfd|f] kfrg k|0ff{nLdf vfgf krfpg pTkGg x'g] kfrg/;n] k]6 tyf cfGbfdf 3fpagfpg ;S5 . sf/0f Tof] kfrg ulGyaf6 pTkGg x'g] kfrg /;n] xfdLn] vfPsf 7f]; tyf t/n ;a} k|sf/sf vfBa:t' krfpg ;S5 eg] To;n] vfgfsf] cefedf y]u|L{g k'u]df 3fp agfO 3fpg} agfO lbg] u5{ . ToxL 3fp k5L c:;n / SofG;/df k/Lgt x'g ;Sg] vt/f /xFg] x'Fbf plgx? ;bfsf] la/fdL dfq} x}g Hofgg} hf]vLddf kg{ ;S5 . s'g} kgL AolQm la/fdL eP p:n] k6s k6s 8fS6/nfO e]6\g'kg{] / cf}ifwL d'nLd} /sd l;Wofpg'kg{] ca:yf cfpg ;S5 . :jf:Yon] zfl//Ls, dfg;Ls / ;fdfhLs ?kdf ;an AolQmnfO :jf:Yo dfG5 . plgx? la/fdL k/] 3/ k/Ljf/ ;dfh / /fi6«sfnfuL 3fF8f] ;flat x'Gf]5g / cfa:o]s of]ubfg k'¥ofpg ;Sg] 5}gg . plgx? k/ lge{/ x'G5g . hf] 3/ k/Ljf/ b]vL /fi6«sf] af]em aGg hfG5 . ctxM gfafnLsfnfO lthdf lg/fxf/ jt{ a:g pTk|]/Lt ug'{ unt xf] . a[4 gf/Lx?df kgL To:t} ;d:of /xG5 . plgx? zfl//Ls ?kdf b'a{n x'g] ePsfn] lg/fxf/ jt{ a:bf d'5f{ kg{] x'g ;S5 . emg sf]xL lb3{ /f]uL eP /f]unfO dnhn k'Ug ;S5 . lsgsL a[4 ca:yfdf ;fdfGo k/Ljt{g ePdf xfjf kfgL vfgfn] kgL plgx?nfO lk/f]Gg] u5{ . plgx?sf OGb|Lo / kfrg k|0ff{nL kgL sdhf]/ x'g] ePsfn] b/vfg] gfddf clxn] Ps dxLgf c3L b]vL z'? u/Lg] k|r{ngn] b'3{6gf lgDTofpg :fS5 . plgx?n] cfFkm} >d ug{ g;Sg] ePsfn] ao:s 5f]/L tyf a'xf/Ln] cfkmgf] OR5f cg';f/sf] k/Lsf/ tof/kfg{] / plgx?sf nfuL vfgf tof/kfg{] emGh6 dfGg] x'Fbf o:tf] hf]vLd cfpg ;S5 .

pd]/ k'u]sf / ;jn gf/Lx?sfnfuL k6s k6s vfg' TotL 68sf/f] cfa:o]s kb}g . To;}n] plgx?sfnfuL Ps lbgsf] jt{ emg} kfrg k|0ff{nLnfO ;kmf /fGgdf dbt u5{ . xl/tfnLsf lthsf] dxTj a]Un} / ckf/ 5 . kf}/fgLs sfndf kfa{tLn] lzanfO :jfdLsf ?kdf kfFp egL lg/fxf/ jt{ u/]sfn] lzanfO :jfldsf ?kdf kfPsf] j0f{s} cfwf/df lg/fxf/ aqa:g' eg] a}1fgLs tYodf cfwf/Lt s'/f x}g . h;n] h:tf] sd{ u5{ To;n] To:t} kmn kfpg' a}1flgs ;To xf] . /fd|f] ktL kfpg / plgx?sf] lb3f{o'sf] nfuL eGb} s]xL gvfP/ a:g' unt xf] . lsgsL >Ldfgsf] ofo' >LdtLn] at{ a:b}df a9\g] x}g . >Ldfgsf] cfgL afgL / s[of snfkdf Tof] a9L s]lGb|t x'G5 . cfkmgf] Ifdtfsf] lasf; gu/L , cWog cWofkg gu/L , Aoa;foLs bIftf xf;Ln gu/L s;}nfO lr7\7f k/]sf] ca:yfdf afx]s OR5fPsf] AolQm xf;Ln ug{] eGg] s'/f dgsf] n8\8' Wo' ;+u vfP a/fa/ xf] . obL s;}nfO lr7\7} k/]tfkgL To:tf] ;+DaGw lb3{sfnLg x'g g;s]sf k|;:t pbfx/0fx? 5g gL .  lg/fxf/ jt{ a:b}df ck]Iff u/]cg';f/sf] ax/ kfOg] eP sLg kf] o:tf] /ft lbg d]xg]t ug'{ kYof} xf]nf / < ;a} To;}df nfuL /fVg] lyP gL < ls s;f] < Psgtfs slnnf] hjfgL r9\b} ubf{ d}n] lkmNd x]/s} e/df :jlu{of ef/tLo gfoLsf lbAof ef/tL kfpgsfnfuL u/]sf] jt{ eGbf Tof] sTtLkgL sd gxf]nf . ;fob To;}n] plgnfO b}a]n] rfF8} nu] gq d kgL pgn] s'g s'g af/ at{ al:5g eGb} at{ a:b} cfPsf] eP ;fob ;bfsf] zf/L/Ls / dfg;Ls /f]uL x'Gy] xf]nf .  wd{ / ;+:s[tL xfd|f klxrfgsf cfwf/ x'g . xfdLn] o:tf wd{x?df pNn]vLt s'/fx?sf] ;sf/fTds kIfnfO a9L cg';/0f ug'{ a'4LdfgL xf] . lsgsL Tof] wd{ dgfpg} k5{ eGg] s]xL 5}g h:n] dfga lxt ub}g . dfga dfga lar laefhg / dte]b >Lhgf ug{] tyf AolQm laif]znfO Ps lbg / Psl5gsf] s[ofsnfkn] lhage/ lrGtfsf] cfxfndf kfg{ wd{ dfGg' stL pko'Qm xff] of] la:n];gs} kf6f] xf]nf . t/ ;a} wd{n] hxLn] g} dfga lxt / sNof0fs} AofVof u/]sf 5g . To;df ePsf] s'/fnfO s;/L lng] eGg] s'/f a'emfOdf e/kg{] s'/f xf] . ufFhf vfP/ lza aGg' eGbf lza ag]/ ufFhf vfg' /fd|f] xf]nfgL x}g t < of] ;do :jf:Yosf] nfuL cg'ko'Qm dflGg5 . sf/0f aiff{ofdsf] ;do ePsfn] clwsfF; 7fFpsf] kfgLdf e]n ld;Lbf Tof] :jf:YosfnfuL pko'Qm dflgb}g . rf8ka{ dgfpg ;a} lbbL axLgL k|fo Ps} :yfgdf hd36 x'G5g ufFp 3/df ToFxf e]nf x'Fbf plgx?n] ef]hg eGbf ef]s ld7f] eg]em} e]6]sf] s'/f vfOxfG5g . obL Tof] vfgf k|b'ifL{t /x]5 eg] :jf:Yodf c;/ k'Ug] u5{ . lsgsL tLhdf ahf/af6 v/Lb u/LPsf] ;fdfu|L{af6 tof/ kf/LPsf] b/ vfg] cyaf laleGg y/Lsf kmnkm'nsf] ;]ag ug{] u/LG5 . clxn] ahf/df Aofkf/Lx?n] rf8 laif]znfO Wofgdf /fVb} ld;fj6 ug{] / kmnkm'n ksfpg k|of]u u/Lg] laiffbLsf] k|of]udf lta{tf lbPsf 5g . laiffbLsf] k|of]u u/L ;do eGbf kxLn} vfg of]Uo agfOPsf To:tf a:t'' :jf:osf nfuL pko'Qm 5}gg . To;}n] 3/d} pAhfPsf] vfBGg k|of]u u/f} . lthdf /fte/  gfrufg / /dfOnf] ug'{ csf{] xfd|f] k/Dk/f 5Fb}5 . o;/L /fte/ gfrufg ubf{ ;f/L/Ls cEof; t /fd|}xf]nf t/ /fte/Lsf e/L hfu/fd a:g' eg]sf] /ft e/L s/fof] bIfL0ff x/fof] eg]em} :jf:Yodf eg] k|tL{s'n c;/ kfg{] lgl:rt 5 . To;}n] cfkmgf] ca:yf x]/L at{ a:ff} . dhf ;+u kmnkm'n vfP/ a;]sf] at{ obL ;kmf dgn] u/LPsf] 5 eg] To;n] s]xL km/s kb{]g ck]IfLt zflGt kfOG5 . dgdf :fGtf]if x'G5 clg zflGt eP eg]sf] sfd kgL dhfn] k'/f ug{ ;lsG5 .

नेपाल प्रेस यूनियन दाङ शाखाको ५औ जिल्ला अधिबेशन

नारायण खड्का
कार्तीक २८
तुलसीपुर दाङ                                                     

लेख
फोटो राख्नु होला । फेसबुकबाट निकालेर
नेपाल प्रेस यूनियन दाङ शाखाको ५औ जिल्ला अधिबेशन आगामी ३ बर्षकालागी नाया नेतृत्व चयनगदै सकिएको छ । पहिलो पटक तुलसीपुरमा भएको युनियनको अधिबेसनले लोकतान्त्रि प्रर्जातन्त्रका पक्षधर संचारकर्मीलाइ उत्साहित बनाएको छ । संधै जिल्लाको सदरमुकाम घोराहीमा हुने गरेको अधिबेसन यस पटक तुलसीपुरमागर्ने सोचनै समाबेशिको एक उत्कृष्ट उदाहरण हो । यो अधिबेसन संभबत: जिल्लामा हुने गरेका अन्य अधिबेसन भन्दा ब्यापक र सफल रह्यो । कारण नेतृत्व चयन प्रकृया समाबेसी ढंगले सबै मिडीया र भूगोललाइ समिटिए चयन गरीएको छ । नब प्रबेशि देखी यसका जननी सबै कार्यसमीतीमा समिटिनुले प्रर्जातान्त्रिक पद्धतीलाइ मलजलमात्र पुगेको छैन अब जिल्लामा प्रेश यूनियन नायाहरुको जोस र पुरानाको होसमा चल्ने अपेक्षापनि गरीएको छ । भने अंचल सदरमुकाम तुलसीपुर जो सल्याण, पस्चिम रोल्पा, रुकुम र सुर्खेत सम्मको प्रबेशद्धार हो त्याहा सम्म लोकतन्त्रका पक्षमा वकालतगर्ने नाया तर उर्जावान कलमजिबीलाइ जन्म दिने संभाबना बढाएको छ । यसले गााउ गााउ र बस्ति बस्तिमा प्रर्जातन्त्रका पहरेदारहरुलाइ अन्याय, अत्याचार, थिचोमिचो र समाजाकि रुपान्तरकालागी खुलेरै बोल्न सक्ने आत्मविस्वास बढाएने छ । जाहा जाहा सन्नाटा छ , जाहा जाहा प्रर्जातन्त्रीक आस्था राखेकै कारण जिब्रो काटिने र मारिनुपर्ने अबस्था छ त्यहि अन्धाकारमा प्रर्जातन्त्रको अपहरणगर्नै घातक भाइरसको जन्महुने संभाबना रहने हुादा त्याहा संचारको न्यानो प्रकास मार्फत जिबन रक्षाकालागी उनिहरुले पहल कदमीलीन सक्नेगरी अब प्रेश यूनियन अग्रसर हुनुपर्छ भन्ने शन्देशपनि प्रबाह गरेका छ पााचौ अधिबेसनले । भरखरै जन्मेको नबजात शिसुलाइ सबै भन्दाबढी चुनौती हुन्छ । त्यतिबेला अभिभाबकिए होसीयारी र साबधानी पुगेन भने अनेक संङत्रमन, अनेक समस्याबाट जोगाउन सकिएन भने शिशुको ज्यान  खतरामा खतरामा पर्छ । संभबत: त्यहि वास्तबिकतालाइ मननगरी गिरीजा बाबुको निदर्षेनमा ०४८ सालमा प्रेश य्रनियनले पहिलोपटक जय प्रकास गूप्ताको नेतृत्वमा जन्म पाएको होला । शिशु प्रर्जातन्त्रको संरक्षण र सम्बद्धनकालागी प्रेश भन्दा अर्काै उत्तम बिकल्प अरु नुहने सोचले जम्मिएको यो संस्था अहिले करीब २ दशको लठ्ठा र आषलाग्दो युबकको भैसकेको छ । प्रेस यूनियनले प्रर्जातन्त्रको रक्षाकालागी धेरै थोरै कती गर्‍यो अहिले सम्म त्यो एउटा बिस्लेशनकै पाटोहोला तर अहिले लोकतन्त्र र प्रजातन्त्र झनै जोखिममा रहेकाले अब उस्ले उठाने प्रत्येक कदमले भने अतेन्तै दुरगामी प्रभाब पार्ने छ । दलहरु बिचको आपसी बिस्वासमा संकट कायमै रहेको र प्राप्त उपलब्धि मेरो मात्रै प्याउटे हो भन्ने संकिर्णताले गर्दा शान्ति प्रकृया र संबिधान लेखन कार्य ओझेलमा पर्नेहोकी भन्ने सबत्र चासो र चिन्ता छाएको यो समयमा शनिबार तुलसीपुरमा नेपाल प्रेश यूनियनको अभियान: प्रेश स्वतन्त्रताको ग्यारेन्टिका लागी लोकतान्त्रिक संबिधान भन्ने मुल शन्देशका साथ अधिबेसन सोहार्दपुर्ण वाताबरणमा समापन हुनुले प्रेश युनियने अतेन्तै सकारात्मक सन्देशको संचार गर्न सफल भएको छ । अब कम्तिीमा पनी लोकतन्त्रका हिमातीहौ भन्ने दल र संस्थाहरु संग जबाफ माग्नुपर्छ प्रेस यूनियनका पदाधिकारीले । उनिहरुका कथनी र करणीमा देखिदै आएका आकास र जमिनको अन्त्तरलाइ मिडीया मार्मत चिरफारगरी सर्बसाधारण नागरीकलाइ दुध र पानि छुट्याउन सजिलो पारिदीने जस्ता बास्तबिक जिम्मेवारी बहन गर्न सक्नुपर्छ प्रेस यूनियनले नत्र पद ओगटनु र सेरेमोनियल हुनुको कुनै तुक रहने छैन । रेडियो तुलसीपुर संचालक समितीका अध्यक्ष देबि प्रशाद धिताल हेमराजको हत्या भएको लामो समय बितीसक्यो तर हत्यारा को हुन र कुन प्रयोजनकोलागी उनको हत्या भयो भन्ने कुराको स्वइको समेत संम्बन्धित कार्यालयले र पिडीत परीवार जनले अझै पाउन नसक्नुले अन्यौलको वातावरण र मौनतामै दिन गुजादै आएका छन । लोकतन्त्रमा प्रेशको सम्मान हुनुपर्छ, स्वतन्त्र प्रेशनै लोकतन्त्रको आधार सिला हो । जसले नागरीक र राज्यलाइ जोड्ने पुलको काम गरीरहेको छ । राज्यको चौथो अंगको रुपमा लिइने पत्रकारीता माथि पटक पटक हुादै आएका यस्ता आक्रमन र ज्यानै लिने सम्मका धम्कि अन्त्य नहादा राज्य पक्षबाट देखाउनुपर्ने सक्रियता अपेक्षा कृत अतेन्त्रै न्यून छ । कम्तिमा संचार मन्त्रिहौ भन्नेहरुले यसको जबाफ दिनुपर्ने हो तर उनिहरुलाइ पिडीतका बिज्ञप्ती सम्म पनि बुझन फुर्सद नहुादा चौथो अंगको उपाधी आाफैमा मजाग बनाउने प्रयत्न भैरहेकाले त्यसमा अब प्रेश युनियनको खबरदारी हुनुपर्छ ।  तुलसीपुरका पत्रकार बालाराम खड्का माथी हालसालै सांङघातीक आक्रमन भयो र उनि अहिले सम्मपनी कार्यक्षेत्रमा फर्कन सक्ने गरी सामान्य बनि सकेका छैनन ।  स्वएंम यो पंत्तिकार आाफुलाइ टाइगर ग्रुप हुा भन्ने एक भूमिगत संगठन बाट सताइनु सताइयो, त्यसको  मानसिक र आर्थीक बोझको पिडा कहीले सम्म रहने हो जुन अझै पुर्ण रुपमा हटेको छैन । कुनै गल्ति भएको भए कारण खुलाइ दिनुपथ्यो तर जसका कुनै सन्ताननै प्रहरी प्रर्षाषनमा छैनन र जो प्रहरीका कुनै पनि अधिकारी र जवान संगै कहिलै नजिक पुगेन त्यसैलाइ प्रहरीको सुराकी भन्ने आरोप आाफैमा हाास्यास्पद छ । म यो आरोपको पुष्टिगर्न संम्बन्धित पक्षलाइ चुनौती पनि दिन चाहान्छु ।  (हुनत सम्बन्धित आरोपीत हरुलेनै ब्यत्तिगत फोनमा गल्ति भयो भनि स्वइकारी सकेको अबस्था हो मेरो हकमा भने मेरो परिवान जनबाट लिएको रकम पनि फिर्ता गर्ने आस्वासन पनि दिएका हुन तर त्यो भने कुरामै सिमीत रहयो । म र मेरो परीवारजन सामान्य परीवारका हुन । कृषक हुन र बर्गीयताको कुरा गर्नेहो भने कम्न्युष्टको दायारामा अटााउछौ त्यसैले मलाइ किन दुख दिइयो मैले अझै थााहा पाउन सकीन ) यदी त्यसो पाईयमा मलाइ फाासी दिएपनी स्वइकार्य छ । नत्र  खाली समाचार लेखेकै कारण बिस्थापित हुनुपर्ने यो अबस्थाको कहिले अन्त्य हुन्छ ? यसमा यूनियनले बिषेश चासो नदिए स्वतन्त्र प्रेशको घााटी निमुठीने छ । पत्रकार अरु नागरीक सरह समान हो यदी उस्ले आचार संहिता उल्लङगर्ने गल्ती गरेमा सजायको लागी यूनियन लाग्नु पर्छ । जो कोही पक्कै पनि प्रेश युनियनको शदस्य बन्नु हुादैन र त्यसको लागी के के माप दण्ड चाहिन्छ त्यो सिमारेखा प्रेश यूनियनले कोरोस । सबैलाइ प्रेश यूनियनको शदस्यता दिदै हिडेमा आलोचित हुने हुादा यसमा हेक्का राखिनुपर्छ । नत्र नेतत्वको नजरमा मात्रै रहेका र उनिहरुका वरीपरी घुम्नेहरुले मात्रै मौका पाउने छन र बास्तबिक प्रर्जातन्त्रका वकालतकर्ता पत्रकार निरास हुने छन । प्रर्जातान्त्रि पत्रकार समुहको खिल्ली उड्ने र त्याहा केबल अप्रजातान्त्रिक परीपाटीको वचस्व कायम रहने छ ।  अक्षकोष खडा गरी पिडीत पत्रकारलाइ राहात, सहयोग, उत्कृष्ट कार्यगर्नेलाइ सम्मान र हौसला, पेशागत दक्षताकालागी प्रशिक्षण, श्रमजिबी पत्रकार ऐनको ब्यबहारीक कार्यन्वयन जस्ता कुराहरुमा अग्रसर हुनु अहिले प्रेश य्रनियानकालागी  चुनौती हुन । यसतर्फ बिषेश ध्यान नाया कार्यसमीतीले पुर्‍याउ सक्नुपर्छ । झोलामार्फत कार्यालय संचालन गर्नुपर्ने अक्र्राे समस्या प्रेश यूनियनलाइ छ त्यसैले आफनै कार्यालय स्थापनकालागी के के गर्नु पर्छ यसमा पनि ध्यान दिन जरुरी छ । आफना माताहतका पत्रकारहरुलाइ ब्याबसायीक बनाउने कि मिसनरी यसमा पनि बिषेश रुलीङ दिनुपर्ने देखीएको छ । पित पत्रकारीताको बढ्दो अराजकता अन्त्यकालागी खबर दारी आबस्येक छ । संङक्रमानकालीन यो अबस्थामा अझै द्धन्दकाघाउहरु पुर्ण रुपमा मेटिएका छैनन । त्यसैले अब शान्ति पत्रकारीतालाइ ब्यापकताकासाथ अबलम्बनगरी त्यो घाउ मेटी समुदायमा मेलमिलाप गराउनु आबस्येक छ । दलका नेताहरुलाइ शान्ति प्रकयाको टुङगो र सेना समायोजनका बारेमा रहेका तिक्तmा मेटाइ समयमै लोकतान्त्रिक संबिधान बनाउनकालागी प्रेस यूनियन लाग्नु आबस्येक छ ।

Journalist and ..... Election

gf/fo0f v8\sf

kmfu'g #

b]zsf] rf}yf] c+u cyf{t kqsf/x?sf] ;AfRrf} lgsfo cyf{t 5ftf ;+u7g g]kfn kqsf/ dxf;+3 bfª zfvfsf] *cf} lhNnf clwa];g ut df3 @& ut] eAo ?kdf ;+DkGg eof] . Tof] klg cfkmgf] ;'lawf ;+DkGg eagdf . ;/:jltsf] k|tL{s snd lnP/ ;dfh / gfu/Ls ;'l;lrt ug{] cleofgdf ;lqmo kqsf/x?nfO nlIdn] hlxn] lg pk]Iff u5L{g eGg]df o;sf e'Qm ef]lu :jOsf5g{ . t/ lhNnfdf /x]sf kqsf/x?sf] s';n g]t[Tj cga/t  ;lqmotf / kqsf/Ltfsf] lasf; lagf b]zsf] lasf; / nf]stGq afFRg u|fx|f] x'G5 eGg] a'em]sf /fhlgtLsdL{ , oFxfsf ;/sf/L / cGo ;+3 ;+:yfsf] :jR5 clg Tofuk'0f{ sd{sf sf/0f bfª zfvfsf] ;'lawf ;+DkGg eag lgdf{0f sfo{ nueu k'/f ePsf] 5 . h;n] emf]nfdf sfof{no af]s]/ lx8\g] oFxfsf kqsf/x?sf] afWotfcfTds kl/l:ytLsf] cGTo dfq} ePsf] 5}g o;n] s]Gb|df ;d]t Ps tNnfdf l;ldt dxf;+3sf] eagnfO r'gf}tL klg ylklbPsf] 5 . pQm ;|]o oFxfsf g]t[TjnfO hfG5 eg] ca cfpg] k':tfn] k|;:t} ue{ ug{] 7fFp v8f ePsf] 5 . o; gf;f]sf] ;+/If0f / ;+Da4{gsfnfuL ca s[ofl;n kqsf/x? al9g} lhDd]jf/L af]wsf ;fy nfUg' h?/L b]lvG5 .

dxf;+3sf] ;'lawf ;+DkGg eag lgdf{0f e};s]kl5 ca oFxfsf kqsf/x?nfO sFxf sfo{qmd / 5nkmn ug{] eGg] ;d:of /x]g . Tolt dfq} x}g o;sf kbflwsf/L afx]ssf kqsf/x?n] sfo{qmd ubf{ ct]Gt} /fxt kfPsf 5g . ca:yf x]/L ;;'Ns / lgz'Ns xn pknAw u/fPsfn] cfiff ug{ ;lsG5 5 ls oFxfsf] kqsf/Ltfsf] lasf; dfq} x}g, Aoa;foLs / bIftf xfl;nug{ rfxfg] kqsf/x?sf nfuL of] Pp6f sf]if]9'ª\ufg} ;flat x'g] 5 .  dxf;+3sf] eag lgdf{0fdf lhNnf s[ofl;n laleGg /fhlgtLs bn, tL bnsf pRr cf]xbfsf AolQ, ;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L ;+3 ;+:yfsf k|tL{lgwL, laBfno, ;fd'bflos ag dxf;+3, ;+~rf/u[x, AolQ laif]zn] cf cfkmgf] t/Lsfn] ef}tLs / g}lts ;xof]u u/]sf lyP . plgx?n] o;/L ;xof]u ug'{sf] Pp6} sf/0f lyof] , P]ltxfl;s sfnv08sf laleGg kl/at{g / ;dfhnfO ;'z'l;t ug{ lgaf{x ub} cfPsf] e'ldsf . ;nfd lt lazfn dg / ;xof]uL xftx?nfO . plgx?sf] ;lbIff cem} To;df lgikIftf, ;xhtf, / Aoa;flos ?kdf u'gfTds lasf; xf]; eGg] klg xf] . clxn]sf] @!cf} ztflAbsf] o'udf ;'rgf k|lawLsf] lasf;sf sf/0f ;+;f/nfO sf]7fdf k9\g / x]g{ ;lsG5 . ;'rgf gfu/Lssf] g};{lu{s clwsf/ xf] . ;'rgf lagfsf] ;+;f/ sNkgf ug{' eg]sf] kf;fg o'udf kmls{g' xf] . bfªsf] kqsf/Ltf b]zd} lz/ 7f8f]kg{] vfn] 5 . h;sf] lqml8t hlt hDd} 5fkfdf gFof o"uaf]w /fli6«o b}lgs kl/jf/ / laB'ltP ;+rf/u[xdf :ju{4f/L PkmPd kl/jf/nfO hfG5 .  c? AolQm laif]zsf] klg of]ubfg gePsf] x}g t/ ;+:yfut ?kdf bzsf} klxn] :yfkgf ePsf] gFof o'uaf]w / k'u gk'u Ps bzs cl3 :yfkgf ePsf] /]8Lof] :ju{4f/Lg} clxn]sf kqsf/ hGdfpg] k|d'v ;+rf/ u[x x'g lhNnfsf] xsdf . To:t} t'n;Lk'/ / kl:rd bfªdf ld8Lofsf] qm]h a9fpg / O6\6f yKkg /]8Lof] t'n;Lk'/n] k'¥ofPsf] of]ubfgsf] sd cfFsng u/LP kSs} cGofP x'g]5 . cfly{s b[li6n] ct]Gt} hf]lvd dflgg] kqsf/Ltf If]qdf u'gfTds ?kdf emg} gFof k':tf tflgb} 5 . w]/} ;+rf/u[x vf]lng' / ;+rf/sld{ ylkg' ;'rgfsf] lasf;sfnfuL ct]Gt} ;an kIf xf] .  t/ b]vfl;sL , /x/ / Iflgs pb]:o k'tL{ ug{sfnflu obL ;+rf/ u[x vf]lnPsf x'g, / xfdL ;+rf/sdL{ ePsf xf} eg]  Tof] eg] cfkmg} uf]8fdf ;';' u/]/ s]lx a]/ kfPsf] Gofo ;/x x'g]df b'Odt 5}g . ;+efagfsf] cfFsngg} gu/L, pb]:o /lxt vf]nLg] ;+rf/u[xdf gt >dlha kqsf/ P]g g} nfu' ePsf] 5, gt plgx? cfa:o]s sd{rf/Lsf] egf{ ug{ / Aoa;foLs bIftf ePsf ;+rf/sld{ /fVgg} ;Sg] ca:yfdf 5g . o:tf ;+rf/ u[xdf sfd rfFxL u/fpg] t/ kf/L>ldstf eg] glbg] /f]u a9\b} uPsf] 5 . o;n] hFxf cefa Tolx xf/fn'5 eGg] l;wfGt adf]lhd ef]sf] hf] sf]lx sFxL g]/ klg afFRgsf nfuL dfq} klg a]lrg] vt/f a9\bf] 5 . lsgsL vfgf vfg elg ! ;o ?Fk}of dfUg] ;+rf/sdL{ w]/} a9]sf lg:ro 5f} .

o:tf] kl/l:ytLdf ld8Lofdf lb3{sfnLg ela:o / k]zfut 1f/]lG6 gb]v]kl5 clns cg'ela ld8Lofsld{ la:yfkLt ePsf pbfx/0f y'k} 5g . clg /]8Lof]af6} h] dg nfUof] Tolx af]Ng] sd cg'ea a6'n]sf ld8Lof sdL{, / sfo{qmd ;+rfnsg} pkl:ytL gxF'bf /]8Lof]nfO Sof;]6 k;n agfFpbf zfv 38\bf] 5 . To:t}  lgo'lQm lagfg} sfd nbfpg] clg /sd dfUbf sfd l;s]p klxrfg kfof} of] eGbf 7'nf] ld8Lofsf] pkxf/ ltd|f nfuL s] eGg] hjfkm kfpg] u/]sf]  w]/} To:tf ld8Lof Tofu]sf ;+rf/sdL{sf] u'gf;f] 5 . s/f/df sfo{/t sd{rf/Ln] klg tna ls:tfalGb kfpg] ,  ;dodf gkfpg], xhf/f} k6s eGg' kg{] 3/d} tna dfUg hfg'kg{] h:tf ;d:of ld8Lofsld{n] em]Ng' k/]sf HjnGt ;d:of x'g . o:tf ;d:ofsf] plrt Aoa:yfkg / lg/fs/0f ug{ >dlhaL kqsf/ P]g nfu'ug{]  tkm{ kqsf/ dxf;+3 tbf?Qfsf ;fy ;dod}  gnfu] o:n] ela:odf ld8Lof k|tL{sf] hg cf:yf lu5{ eGg] a'emg' k5{ . t/ kqsf/sf g]tfx? s:f}sf cuf8L 5'rf] aGg grfxfg] / s]xL ug{] dgl:ytLdf gkfOg' b'Mvb kIf xf] .

o:t} kl/l:ytL /lx/x]  ;+rf/sld{ ;dosf] cGt/fndf wfuf] r'l8Psf rª\uf ;flat x'g] al9 ;+efagf x'G5 . o;}sf/0f AolQmut cflgaflg afx]s kl5Nnf] k':tfn] ;+rf/sdL{sf] bhf{ lbb} ;fa{hlgs :ynd} k|bif{g ug{]  Aoaxf/, k|ToIf cfly{s nfe / xflgsf s'/f ug'{, vfgs} nfuL h:n] hFxf af]nfof] ToFlx k'Ug] ca:yf oxL t/Lsfn] a9\b} uP kSs} kqsf/Ltfsf] cfrf/ ;+lxtfsf] bf]xg a9\g] 5 . o;n] kqsf/Ltf af/]sf] ;a{ ;fw/0fsf] a'emfOdf km/skg ca:o NofOlbg] 5 . >dhLlj kqsf/x?sf] 5ftf ;+u7g g]kfn kqsf/ dxf;+3 dxflwj]zgn] s]Pn lk8Ltsf] g]t[Tjdf cfufdL sfo{sfnsf nfuL ;a{;xdt gFof g]t[Tj r'g]sf] 5 . ;fa{ef}dLstf,  /fli6«o cv08tf, lawLsf] ;fg / nf]stGqsf] kIfkftL k|]; h:tf] lgsfodf ;a{;xdtLsf] dfWodaf6 g]t[Tj rog u/Lg' ;xdtL / ;xsfo{af6 lad'v /fhlgtLsbnx?sf nfuL Pp6f pbfx/0f dfq} ag]sf] 5}g / laleGg ;+3 ;+u7gnfO ;femf d'b\bfdf Ps} 7fFpdf h'6\g an lbg]5 eGg]x? w]/} ePklg r'gfa lagfg} g]t[Tj rog u/Lg' ax'nafb / dtbfg ug'{ g};uL{s clwsf/ eGg] cfd gfu/Ls ;+u cf]sfng ug{] ;+:yfsf] cnf]stflGqs z}nL elg ts{ug{]x?sf nfuLklg sDtf bd 5}g .

pQm r'gf}tL klg gFof g]t[Tj ;fd' 5 . TotL dfq} x}g o;c3Lsf ;efktL k|tfk /]lUdn] dxf;+3sf] eag lgdf{0fsfnfuL v]nsf] e'ldsf / rf}tkmL{ ?kdf pknAw ;xof]usf] ;fv hf]ufpg klg Vofn gk'¥ofP gFof sfo{;ldtL nfO xDd] xDd] kg{] 5 . /fi6«sf] rf}yf] c+usf] ?kdf :jOs[t kqsf/Ltf dfly clxn] rf}tkmL{ cfqmdg a9\bf] 5 . /]8Lof] t'n;Lk'/sf ;+rfns ;ldtLsf cWoIf b]la k|zfb lwtfnsf] ;'lgof]lht xTof sf08sf] /x:o cem} v'Ng ;s]sf] 5}g . s]lx ;do klxn] t'n;Lk'/ If]qdf df}nfPsf] ck/fw Go'lgs/0f tkm{ u}/x]sf] bfla k|x/Ln] u/]tfklg To;sf] eP cem} xl6g;s]sf] ca:yfdf gFof g]t[Tj a9\bf ;+d]dL x'g' h?/L 5 .   P]ltxfl;s sfnv08sf kl/jt{gdf kqsf/n] k'¥ofPsf] e'ldsf dgg u/L k'/fx'g afFsL hgkIfLo ;+lawfg lgdf{0f sfo{ / zflGt k|s[of 6'ª\uf]df k'¥ofg lhNnf sfo{ ;ldtLn] clxn] b]vL lbg ulGtsf ;fy lgtL tyf sfo{qmd to ug{ nfUg' a'l4dflg x'g] 5 .

kqsf/x?sf] xs lxtsf] lglDt u7g ePsf] kqsf/ dxf;+3sf] lgjf{rgdf /fhg}lts bnsf] k"0f{ x:tfIfkkl5 u'nfdL gug{} lqmoflzn kqsf/x? lg/f; aGb} UfPsf 5g . /]8Lof] t'n;Lk'/sf kqsf/ z/b zdf{ dhu}+of / ladn uf}td /]8Lof] :yfkgf b]vL g} lg/Gt/ ;dfrf/ n]vg / jfrgdf cxf]/fq vl6/xFbf klg of] k6s klg pxfFx? zb:otf kfpgaf6 al~rt x'g' sDtf dhfu 5}g . kFx'r / /fhlgtL cf:yf, kfl/jf/Ls gftf / s;}sf] cfb]zs} e/df bnsf sfo{stf{ / ct]Gt} slgi7x?n] Psfw aif{d} zb:otf kfFpbf & aif{ ;Dd s[ofl;n kqsf/n] zb:o gkfpg' u'6u6 / kmf]x/L rl/q klg casf] sfo{;dLtLn] dfemf]; . x}g cf:yfs} cfwf/df,kFx'rs} cfwf/df dfq s[ofl;ntf lbO{g] ;+:yfsf] ?kdf kqsf/ dxf;+3nfO ?kfGt/ ug'{ eGbf t a? ;f]em} cfkm'nfO dgkg{] bnsf] emG8f af]s]/ /fhlgtL ug'{ /fd|f] xf]nf . To;}u/L cd's AolQmn] sf]if :yfkgf ug{], cd's ;+u7gsf AolQmx?nfO aif{] lkR5] kfn} kfnf] 3'dfO lkm/fO ;Ddfg ug{] Tof] ;Ddfg xf]ls tfgf;xL k|la{tL < ;b/d'sfd afx]s t'n;Lk'/ / kl:rd bfª tyf l;ªuf] b]pv'/L If]qnfO efO6n kf]i6 s] cfufdL lbgdf gFof g]t[tn] lbg ;Sg] km/flsnf] dg agfpnf . zb/d'sfd afx]ssfnfuL  lbPsf 5f} eGgnfO 6'qmf 5'6\ofpg] k|aL{tLsf] s] gFof g]t[Tjn] cGToug{ kxn unf{ < . ;a} ;+3 ;+u7gsf ;+:yfksx?df hlxn]gL kb cf]u6\g} k5{ eGg] dgl:ytL ag]sf] 5 . ;+u7gdf cWoIf / kfif{b klg cfFkm} lng] t/ ug{ ;Sg] / u5f} eGg] x?nfO klg slxn} lhDd]jf/L g;'Dkg'n] t slxn] ;+:yfks dnf{g / kfnf] cfpnf eGg' l;afo cqmf} pkfo gx'g] b]lvG5 .  dxf;+3sf k'a{ ;efktL k|tfk /]lUdn] ;efktL kbdf km]/L rfx]sf] eP bfla dfq} x}g sfdsf cfwf/df lhTg] ;+efagf klg y'k} lyP t/ pxfn] To;f] ug'{ ePg . To:t} dxf;+3df ;xdtL lgdf{0fsfnfuL dxTjk'0f{ e'ldsf lgjf{x ug'{ePsf lak'n kf]v|]nn] klg s'g} kbsf] cfif ug'{ ePg t/ ;a} c?nfO ;'Dkg' eof] . sf]xLn] d'Ssf nfTtL k5f8]/ g]t[Tj xTof t/ k'a{ sf]iffWoIf b'uf{nfn s];L klg d'uf{  agfOg' eof] . s:tf] la8Dagf . l7s lak/Lt ;xdtL lgdf{0fdf h'6]sf k'a{ ;efktL ;a}nfO eg] ;ef;b x'g}k¥of] . h;n] s[ofl;n ;flyx? lg/f; eP . k'/fgf]sf] xf]; / gFofsf] hf]; ePdfq s'g} klg ;+u7g lbuf] /xg ;S5 . To;sf] nfuL plgx? ;+/Ifs eP/ ca cf/fd ug{] / o'jfsf ultlawL lgofnL ;Nnfxf lbg' /fd|f] x'G5 . gq h]i7tfsf cfwf/df dfq} ;Fw} g]t[tj Pp6}nfO lbg] xf] eg] t xfldn] laBLsf] ;f;gsf] / ax'nafbsf] cf]sfnt ug'{sf] t'sg} s] eof] / < of]ubfgsf] sb/ gx'g] u0f]zsf] dfq} k"hf e}/x]g] s'df/x? ;+w} k5f8L kfl/g] k/Lkf6L ;+:yfut x'g] 5 .  slxn} Tofu ug{ g;Sg],  cfkmgf] ;+:yfdf sfd ug{] / cfkmgf cf;]kf;] afx]s c?nfO g]t[Tj ;dfa];L 9+un] gafF9\g], ;Ddfg klg pg}nfO clg cfFkm} cGofo ug{} clg c?nfO rfFxL cGofo, cTofrf/ , lyrf]ldrf]sf la/f]w u/ EfGg' dgfl;a 5 t < slxn] xf]nf cfTd ;ldIff ug{] <

Psfw AolQmsf AolQmut cfr/0f / ;fdfGo Aoaxf/nfO 36fpg] xf] eg] oFxfsf] kqsf/Ltf lg:sn+lst 5 . clws ?kdf km:6fFpb} u/]sf] kqsf/LtfnfO clnslt Wofg lbg ca:oklg cem} prfOdf k'¥ofpg ;lsg] 5 . k'/fgf] k':tfn] sdfosf] of] Oht hf]ufpg ;dod} Wofg gk'¥ofP ca eg] Tof] zfv hf]ufpg r'gf}tL 5 . ;a}nfO r]tgf eof .